Gele zegge

Gele zegge is een lage tot middelhoge, gedrongen plant die tijdens de bloei geelgroen wordt. Ze heeft een korte wortelstok en zelden meer dan vier spruiten per pol. De onderste scheden zijn bleekbruin en vezelen. De starre halmen zijn scherp driekantig en meestal niet langer dan de langste bladeren. De bladschijf is tot een halve centimeter breed. De compacte bloeiwijze bestaat uit een (vrijwel) zittende mannelijke topaar en twee of drie dicht daaronder zittende, rechtopstaande, eivormige, dichtbloemige vrouwelijke aren met driestempelige bloemen. Opvallend zijn de afstaande of teruggeslagen, bladachtige schutbladen, die veel langer dan de bloeiwijzen zijn. Ze hebben een korte, nauwe schede. De rijpe urntjes zijn gekromd-spoelvormig, minstens vijf millimeter lang, goudgeel; ze staan vrijwel haaks af en zijn opvallend eenzijdig opgebold, met een omlaag wijzende, maar iets S-vormig gekromde snavel. Deze is ongeveer even lang als de rest van het urntje en heeft een tweetandige top.

Gele zegge komt voor in Noord-, Midden- en Zuidwest-Europa, in Noord-Amerika en op enkele plaatsen in West- en Centraal-Azië. Op de Britse eilanden en in de Noordwest-Duitse laagvlakte is zij zeer zeldzaam, evenals in Nederland. Zij is hier in hoofdzaak aangetroffen in Zuid-Limburg en tussen Breda en Zaltbommel (aan de rand van het Maasdal en tussen Maas en Waal); verder zijn oude vondsten bij Weert en bij Rijssen en een recente vondst in Flevoland bekend. Thans resteren nog vier of vijf groeiplaatsen.

Gele zegge komt voor in uiteenlopende omgevingen en in gevarieerd gezelschap. Ze groeit op blijvend vochtige maar niet overstroomde en niet zeer zuurstofarme plaatsen op basenrijke, humeuze, onbemeste leem en zandige klei. Het grondwater ter plaatse is calcium- of ijzerrijk, waardoor fosfaat in vrijwel onoplosbare en dus moeilijk opneembare vorm gebonden wordt. Gele zegge staat op niet te dicht begroeide plekken in drassig grasland, op open plaatsen in natte loofbossen en vooral ook op plekken waar houtgewassen gerooid zijn. In een kleigroeve in het rivierengebied staat zij op lichte welvingen, in gezelschap van onder meer rietorchis (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa), grote keverorchis (Listera ovata), moeraswespenorchis (Epipactis palustris) en echte valeriaan (Valeriana officinalis). In dezelfde omgeving staat zij aan greppeltjes in komkleigrasland rijk aan beemdlangbloem (Festuca pratensis), knoopkruid (Centaurea jacea) en gewone brunel (Prunella vulgaris); in dit terrein is zij samen met blauwe zegge, biezeknoppen (Juncus conglomeratus) en vroeger ook harlekijn (Orchis morio) tot een zandige opduiking beperkt. De twee genoemde groeiplaatsen hebben scherpe zegge, gestreepte witbol (Holcus lanatus), rood zwenkgras (Festuca rubra subsp. commutata), veldlathyrus (Lathyrus pratensis), moerasrolklaver (Lotus uliginosus), moerasvergeet-mij-nietje (Myosotis palustris), lidrus (Equisetum palustre) en pitrus (Juncus effusus) met elkaar gemeen. In hooiland in een Zuid-Limburgs brongebied staat gele zegge op welvingen tussen bronbeekjes in een vegetatie met moerasstreepzaad (Crepis paludosa), blauwe zegge, moeraszegge, kruipend zenegroen (Ajuga reptans), slanke sleutelbloem (Primula elatior), gevlekte orchis (Dactylorhiza maculata), grote wederik (Lysimachia vulgaris), gewone engelwortel (Angelica sylvestris) en allerlei mossen, waaronder veenvedermos (Fissidens adianthoides) en sterregoudmos (Campylium stellatum). Gemeenschappelijk aan deze Limburgse groeiplaats en de twee genoemde in het rivierengebied zijn slechts gewoon puntmos (Calliergonella cuspidata), kale jonker (Cirsium palustre), moerasspirea (Filipendula ulmaria), echte koekoeksbloem (Lychnis flos-cuculi), paardenbloem (Taraxacum spec.) en ijl groeiend riet (Phragmites australis). Hoewel de groeiplaatsen elk een zeldzaam voorkomende biotoop vertegenwoordigen, is de grote zeldzaamheid en de achteruitgang van gele zegge op grond van de opgesomde waarnemingen toch niet afdoend te verklaren.

Aan gele zegge verwant is schubzegge (Carex lepidocarpa), die eveneens gelig van tint is en zelden meer dan vier spruiten per pol voortbrengt. Zij is slanker van habitus en heeft stomp driekantige stengels, die veel langer zijn dan de bladeren. De bladschijf is stijver, smaller en meer gootvormig dan bij gele zegge. De bloeiwijze bestaat uit een mannelijke topaar met een duidelijke, vaak scheef staande steel en een of twee niet opeengedrongen, maar ook niet ver van elkaar verwijderde vrouwelijke aren. De schutbladen zijn smaller en korter dan bij gele zegge, goot- tot priemvormig, vaak teruggeslagen. De rijpe urntjes zijn korter; de snavel is iets korter dan de rest van het urntje. Evenals bij gele zegge is het rijpe urntje afstaand of iets teruggebogen, met omlaag wijzende snavel. Schubzegge komt voor in Noord-, West- en Midden-Europa en oostelijk Noord-Amerika. In Nederland is zij slechts bekend van één plek in Zuid-Limburg, waar zij evenals gele zegge in een hooiland met bronbeekjes voorkomt. Schubzegge is een plant van moerassige, kalkrijke standplaatsen. In omringende landen is zij minder zeldzaam dan bij ons.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)