Elzenzegge

Elzenzegge is een middelhoge, grasgroene plant die dichte pollen of soms horsten vormt. De onderste scheden zijn glanzend lichtbruin. Niet-bloeiende scheuten vormen korte schijnstengels. De dunne, scherp driekantige, ruwe bloeistengels hangen uiteindelijk vaak over. De afgestorven, rossig getinte bladmassa's blijven vaak nog lang aanwezig als een pruik aan de voet van de pol. De spoedig bruin kleurende bloeiwijze bestaat uit zes of meer zittende aren, waarvan de bovenste dicht opeen zitten en de onderste iets van elkaar verwijderd zijn. De schutbladen zijn kafjesachtig, zelden priemvormig. De aren zijn sigaar- tot eivormig en hebben onderaan enkele mannelijke bloemen, hogerop vrouwelijke, tweestempelige bloemen. De kafjes zijn licht roodbruin met groene kiel. De rijpe urntjes staan wijd uit en zijn platbol, langwerpig, ongeveer drie millimeter lang, glanzend kastanjebruin, aan beide zijden generfd, en versmald in een korte snavel met gegroefde rug.

Elzenzegge komt voor in Midden- en Oost-Europa en verder oostwaarts tot Centraal-Azië; westwaarts reikt haar areaal tot Midden-Noorwegen, Noord-Engeland en West-Frankrijk. In Nederland is zij plaatselijk vrij algemeen in de pleistocene streken, met uitzondering van hooggelegen zandgebieden; in de noordelijke provincies is zij echter alleen in West- en Noord-Drenthe vrij gewoon. Voorts komt zij voor in laagveengebieden in Noordwest-Overijssel, oostelijk Zuid-Holland en naburige delen van Utrecht en Noord-Holland, en hier en daar in het rivierengebied. In Zuid-Limburg is zij zeldzaam. Zij ontbreekt in een dertig tot tachtig kilometer brede strook langs de kust.

Elzenzegge groeit vooral op beschaduwde, drassige, zwak tot matig zure maar vrij voedsel- en basenrijke, humusrijke tot venige zand- en leemgrond, soms op kleihoudend veen. Zij is in de eerste plaats een bewoner van elzenbroekbos in beekdalgebieden binnen het pleistocene deel van het land. Blijkbaar is zij nogal kritisch ten aanzien van de stabiliteit van haar vochtvoorziening. Karakteristiek is het voorkomen van pollen Elzenzegge op de stamvoet van Zwarte els (Alnus glutinosa) op plaatsen die in winter en lente ondiep onder water staan: de zeggepollen staan op hun 'elzesokkel' te midden van het water maar houden hun halmvoet juist droog. Ook Pinksterbloem (Cardamine pratensis) maakt in broekbos op dezelfde manier gebruik van de stambasis van elzen. In de regel staat Elzenzegge in terreinen met stilstaand water; in bronbossen speelt zij geen grote rol. Bij verdroging van elzenbroek daalt zij steeds dieper af en kan dan op de laagste delen bodembedekkend optreden. In minder natte loofbostypen staat zij in verspreide pollen aan greppelkanten en op humusrijke plekken. Gewoonlijk groeit zij in matige tot zware schaduw, maar zij kan zich op kapvlakten handhaven, voor zover enige beschutting door struikgewas aanwezig is. In sommige streken lijkt zij zich recent te hebben uitgebreid, waarschijnlijk doordat zij heeft geprofiteerd van het dichtgroeien van moerassen; in andere streken lijkt zij door ontwatering te zijn achteruitgegaan. In het volle licht is zij nogal gevoelig voor uitdroging. In sommige laagveengebieden wordt zij echter in nat, schraal grasland en langs slootkanten aangetroffen, soms samen met blaaszegge. Blijkbaar is de vochtvoorziening op deze groeiplaatsen zodanig dat Elzenzegge hier beschaduwing kan ontberen. Planten waarmee zij in broekbos dikwijls samen voorkomt, zijn Zwarte bes (Ribes nigrum), Melkeppe (Peucedanum palustre), Wolfspoot (Lycopus europaeus), Blauw glidkruid (Scutellaria galericulata), Moeraswalstro (Galium palustre), Grote kattestaart (Lythrum salicaria), Gele lis (Iris pseudacorus), Bitterzoet (Solanum dulcamara), Wijfjesvaren (Athyrium filix-femina), Hennegras (Calamagrostis canescens), Pluimzegge, Hoge cyperzegge en Stijve zegge.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)