Boszegge

Boszegge is een meestal middelhoge, grasgroene, in dichte pollen groeiende plant met een korte, stevige, verhoutende wortelstok. De onderste scheden zijn lichtbruin. De stengels zijn tot twee

millimeter dik en stomp driekantig. Het tongetje vormt samen met de V-vormige insnijding aan de voorzijde van de bladschede een ruitvormige figuur. De bladschijf is ongeveer een halve centimeter breed en heeft een ruwe rand, behalve aan de voet. Aan het begin van de bloei zijn de halmen nog vrij kort, maar tijdens de bloei groeien ze sterk uit, zodat de bloeiwijze zeer ijl wordt en tenslotte vaak meer dan de helft van de halm inneemt. Zij bestaat uit een mannelijke topaar en drie of meer ver uiteen staande, dunne, losbloemige, aan de voet onderbroken vrouwelijke aren met driestempelige bloemen. De schutbladen reiken niet tot de top van de bloeiwijze; de onderste hebben een tot vijf centimeter lange schede, waaruit de aarstelen ver uitsteken. Deze zijn tot twee decimeter lang en hangen tenslotte boogvormig over, wat samen met de eveneens overbuigende schutbladen en halmtop de halmen een bijzonder sierlijk uiterlijk geeft. De urntjes zijn langwerpig, ongeveer vijf millimeter lang, groen, tenslotte bruin, met twee uitspringende nerven, even boven de helft toegespitst in een lange snavel met twee korte tanden.

Boszegge komt voor in een groot deel van Europa, noordwaarts tot Zuid-Scandinavië, zuidwaarts tot Noord-Spanje en Sicilië, voorts in naburig West-Azië en op enkele plaatsen in het Atlasgebied. In Nederland is zij vrij algemeen in Zuid-Limburg en zeldzaam in verspreide delen van het oosten en midden van het land, met concentraties van vindplaatsen in Oost-Twente, Noord-Drenthe en het Gelderse en Utrechtse rivierengebied; voorts is zij bekend van Walcheren en sinds kort van een paar plekken in Noord- en Zuid-Holland, waar haar voorkomen wellicht op verwildering teruggaat. Zij is gemakkelijk als sierplant te kweken en zaait zich in de tuin ook wel uit.

Boszegge staat op niet te zwaar beschaduwde plaatsen in vochtige loofbossen op compacte, basenrijke, veelal kalkhoudende, zwak zure tot vrijwel neutrale bodem. De bodem is vochthoudend tot nat, 's winters vaak een tijdlang met water verzadigd, meestal humeus maar niet met een strooiselpakket bedekt, soms ook humusarm. De voornaamste bodemsoorten waarop Boszegge groeit, zijn krijtverweringsgrond, leem en klei; zowel rivierklei als oudere kleiafzettingen komen in aanmerking. Zij treedt op in Eiken-Haagbeukenbos en Parelgras-Beukenbos, voorts in oude Essen-Iepenbossen en soms in Vogelkers-Essenbos. Het beperkte voorkomen van de plant in ons land, vergeleken met omringende landen, is toe te schrijven aan de betrekkelijke schaarste aan loofbos op geschikte bodemsoorten. In Zuid-Limburg staat Boszegge vrij veel in hellingbossen, zowel op krijtverweringsgrond als op kalkhoudende löss. Bij Winterswijk groeit zij op schelpkalk, in Oost-Twente vooral op tertiaire kleiafzettingen, in Noord-Drenthe op potklei. In het Middennederlandse rivierengebied staat zij voornamelijk in landgoedbossen -- in deze omgeving het enige relatief oude bos -- op zandige klei. Waarschijnlijk komt zij hier spontaan voor, dus niet als stinzenplant. Binnen het bos staat Boszegge vooral langs paden, dus op enigszins verdichte grond met weinig strooisel. Door hakhoutcultuur wordt zij begunstigd; op een enkele plek staat zij in grienden op stroomruggrond. Soms vestigt zij zich op oude boomstompen. Opmerkelijk gemakkelijk pioniert zij in halfschaduw op verse, open grond. Zo kan zij verschijnen onder struweel in leem- en kleigroeven en op braakliggende tuinbouwgrond. Planten waarmee zij samen voorkomt, zijn onder meer Groot heksenkruid (Circaea lutetiana), Kruipend zenegroen (Ajuga reptans), Gulden boterbloem (Ranunculus auricomus), Pinksterbloem (Cardamine pratensis), Reuzenzwenkgras (Festuca gigantea), IJle zegge en Bosandoorn (Stachys sylvatica), op oudere gronden ook Bosanemoon (Anemone nemorosa), Heelkruid (Sanicula europaea), Donkersporig bosviooltje (Viola reichenbachiana) en Slanke sleutelbloem (Primula elatior).

Voor dagvlinderrupsen blijkt Boszegge, althans in het voorjaar, vergiftig. In andere vlindergroepen komen wel soorten voor die deze Zegge als voedselplant gebruiken, bijvoorbeeld het uiltje Eustrotia uncula. In Zuid-Limburg komt op Boszegge de grasmineermot Biselachista serricornis voor.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)