Bouwen aan groenexpertise

Gewone es

Fraxinus excelsior

Habitat:

Gewone es werd omwille van de waarde van het hout in Vlaanderen frequent aangeplant. De soort groeit het best op diepe, gerijpte bodems die zemig tot kleiig zijn, en bij voorkeur kalkhoudend en voedselrijk. Maar ook op zwak zure en niet te droge, voedselrijke, wat zandigere bodems kan ze overleven. Stagnerend grondwater of langdurige overstroming verdraagt ze slecht. Op nattige bodems heeft ze een duidelijke voorkeur voor bewegend grondwater, omdat ze een hoge zuurstofbehoefte heeft. Zakt het grondwater te diep weg, dan vertoont ze snel uitdrogingsverschijnselen. Es heeft veel licht nodig en kwijnt snel weg in bossen waar in de hoge boomlaag eik en beuk overheersen. Van nature neemt de soort vooral in bossen op de betere alluviale gronden een dominante positie in.

is een waardplant voor

Vliegend hert

is een indicator van een goede toestand voor

Natura 2000: Eiken-Beukenbossen met Wilde hyacint en Parelgras-Beukenbossen (9130)

is een indicator van een goede toestand voor

Natura 2000: Essen-Eikenbossen zonder Wilde hyacint (9160)

is een indicator van een goede toestand voor

Natura 2000: Hardhoutooibossen (91F0)

is een indicator van een goede toestand voor

Natura 2000: Kalkrijke beukenbossen (9150)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Bronbos (91E0_vc)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Matig voedselrijk broekbos (91E0_vm)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Valleibossen (91E0_va)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Eiken-Beukenbossen met Wilde hyacint en Parelgras-Beukenbossen (9130)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Kalkrijke beukenbossen (9150)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Essen-Eikenbossen zonder Wilde hyacint (9160)

is een indicator van een goede toestand voor

Natuurstreefbeeld: Hardhoutooibossen (91F0)

Bosbehandeling:
  • een snelle groei zorgt voor sterker hout met minder kans op bruine kern
  • oogst van kwaliteitshout moet bijgevolg best in minder dan 80 jaar verwezenlijkt worden
  • es is een lichtboomsoort: belangrijk is dus het onderhouden van een grote, levende kruin voor vitaliteit
  • snelgegroeid essenhout is ook het meest gegeerd
Houtkwaliteit:
  • ringporig
  • sterk, elastisch, matig duurzaam
  • fineer, zaaghout, turntoestellen, stelen
Subsidies bij bebossing:
Ja, deze boom mag je gebruiken bij een bebossing of herbebossing waarvoor je subsidies aanvraagt bij Natuur en Bos.
Aandachtspunten bij beheer:
  • door de dichotome vertakking en de afstaande knoppen, is het zeer moeilijk om het verlies van de eindknop te compenseren. Waar een takvrije stam gewenst is, moet dus voldoende aandacht zijn voor de kwaliteit van het plantgoed en een goede begeleidingssnoei.
  • stam vaak laag vergaffeld, cultivars met een goede doorgaande stam zijn 'Altena', 'Atlas', 'Eldik', 'Eureka', 'Grift', 'Geessink', 'Westhof's Glorie'
Ziekten en plagen:
  • soms kankers gevormd door de bacterie Pseudomonas savastanoi of de schimmel Nectria galligena
Verdraagt snoei:
  • verdraagt snoei zeer goed, kan zonder problemen als knotboom of als hakhout beheerd worden
  • door het sterke, elastische hout vroeger een belangrijke bron van geriefhout (stelen, ...)
Interessante cultivars:
  • Fraxinus excelsior 'Allgold': langzaam groeiende es met geelgroene bladeren en weinig tot geen vruchten
  • Fraxinus excelsior 'Altena': Nederlandse kloon (Staatsbosbeheer, 1943); matig snelle groeier, brede kegelvormige kroon en rechte stam; loopt laat uit
  • Fraxinus excelsior 'Atlas': Nederlandse kloon; slanke, kegelvormige kroon en doorgaande stam; langzaam groeiend; loopt laat uit; weinig tot geen vruchten
  • Fraxinus excelsior 'Diversifolia' (syn. 'Monophylla'): enkelvoudig, groot donkergroen blad, vaak met 1 tot 4 zijblaadjes; zowel goede als minder goede types in de handel
  • Fraxinus excelsior 'Eureka': snelgroeiende selectie; vrij grove kroon met rechte stam en doorgaande kop; sterke laanboom
  • Fraxinus excelsior 'Nana' (syn. 'Globosa'): 1,5 - 2,5 m hoge, ronde struik; wordt geënt op F. excelsior en geeft dan een kleine boom met afgeplatte, ronde kroon, 3 - 4 m hoog en breed 
  • Fraxinus excelsior 'Pendula': treures, takken en twijgen hangen in grote bogen af; 8 - 10 m hoog
  • Fraxinus excelsior 'Westhoff's Glorie': snelst groeiende selectie; breed kegelvormige, regelmatige kroon met doorgaande kop
Gebruik:
geneeskrachtige planten
hout en kurk leverende gewassen
Beschikbaarheid markt:
algemeen
Onderscheidende determinatiekenmerken:

Blad: Tegenoverstaand, oneven geveerd, samengesteld blad met gewoonlijk 5 jukken en een eindblaadje. De deelblaadjes zijn zittend, lang-eivormig tot breed-lancetvormig, aan de top toegespitst en aan de voet wigvormig, met fijn gezaagde rand, onderaan langs de middennerf behaard.

Bloeiwijze: Bloei in april voor het uitlopen van de bladeren, met een grote seksuele variatie: bloemen één- of tweeslachtig, boom één- of tweehuizig. Kelk- en kroonbladeren ontbreken.

Vrucht: Toegespitste afgeplatte nootvrucht met een lange vleugel aan de top. In trossen, eerst groen, daarna bruingeel.

Twijgen en knoppen: De twijgen zijn stug en robuust, grijs met vele bruine lenticellen. Ook vanop de grond kan de Gewone es herkend worden aan de opvallend dikke, omhoog gerichte takken. De knoppen zijn hoekig en zwart. De eindknop is altijd groter dan de zijknoppen.

Schors: Lichtgekleurd, bij jonge bomen glad, olijfkleurig tot okergeel aan de stamvoet, op latere leeftijd grijs met diepe verticale scheuren en ondiepere dwarse scheuren.

Vaak verward met Smalbladige es, Fraxinus angustifolia. De onderscheidende determinatiekenmerken zijn:

  • zwarte knoppen (variabel bruin tot bruinzwart bij F. angustifolia)
  • bredere deelblaadjes (smal lancetvormig en ver uiteen staand bij F. angustifolia)
  • zowel eenslachtige mannelijke en vrouwelijke bomen als tweeslachtige bomen (F. angustifolia altijd tweeslachtig)
  • vertakte bloeiwijze en vruchttros (onvertakt bij F. angustifolia)
Geslachtsverdeling:
tweeslachtig
Boomtype:
loofboom
Bladeren:
blad-/naaldverliezend
Groeisnelheid:
gemiddeld
Levensduur:
gemiddeld
Boomgrootte:
vormboom

25 - 30 m (tot 40 m)

Bewortelingstype:
diepwortelend
Kroonvorm:
rond
  • breed ovaal tot vrijwel rond
  • habitus zeer variabel
Kroonbreedte:
gemiddeld 20 meter
Kroondichtheid:
half open kroon
Mycorrhizen:
Blaasvormige-'arbuscular' mycorrhizen
Areaal:

Het areaal van es heeft zijn zwaartepunt in West-, Midden- en Oost-Europa. In het noorden vindt men de soort tot in het zuiden van Scandinavië en in de meer gematigde delen van Europees Rusland. In de meest zuidelijke en zuidwestelijke delen van Europa komt es niet voor. Zuidoostelijk reikt het areaal tot het gebied ten zuiden van de Kaspische Zee. De soort komt algemeen verspreid voor in heel België.

Areaalkaart
Verspreidingskaart van Gewone es, Flora-atlas 2006 (Atlas van de Flora van Vlaanderen en het Brussels gewest. Van Landuyt Wet al. Nationale Plantentuin, INBO, Flo.Wer)
Verspreiding in Vlaanderen:

Op Vlaamse schaal is es een uiterst algemene boomsoort. Zoals voor veel commerciele boomsoorten is het moeilijk het natuurlijke areaal van es in Vlaanderen te omschrijven. De soort heeft een duidelijke binding met de Leem- en Zandleemstreek, en in mindere mate met de Vlaamse Zandstreek. Ook langs de grote rivieren komt es talrijk voor. In de Kempen en op de zware poldergronden is de soort minder algemeen. In vergelijking met de vorige karteringsperiode zijn er weinig verschillen.

Bodemtype:
Klei
Leem
Zand
Zwaar
Licht
vraagt een voedselrijke bodem, met veel gemakkelijk opneembare mineralen
Bodemvocht:
Nat
Vochtig
Droog
voorkeur voor vochtige bodem; verdraagt natte bodems, maar geen langdurige overstroming of stilstaand water
Voedsel:
Min
matig voedselrijk
Max
zeer voedselrijk
Gevoeligheid voor spatzout tegen stam:
gevoelig
Gevoeligheid voor verdichting:
gevoelig
Gevoeligheid voor zout in wortelzone:
gevoelig
Gevoeligheid voor windworp:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor takbreuk:
geen verhoogd risico
Gevoeligheid voor zeewind:
tolerant
Gevoelig voor voorjaarsvorst:
ja
Ontsnapt vaak aan late voorjaarsvorst doordat hij laat uitloopt, indien er vorstschade is leidt deze vaak tot de vorming van dubbele toppen.
Ellenberg licht:
tussen schaduwplanten en half-schaduwplanten
Ellenberg vocht:
indifferent
Ellenberg pH:
zwakke zuurindicator tot zwakke base-indicator
Ellenberg voedselrijkdom:
stikstofrijke bodems
Ellenberg wisselende waterstand:
nee
Ellenberg saliniteit:
geen zout verdragend
Ellenberg overstroming:
Deze soort kan niet tegen overstromingen.
Sierwaarde omwille van bladvorm:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de bladvorm.
Sierwaarde omwille van schors:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de schors.
Periode van uitlopen van het blad:
Bladkleur in de zomer:
Groen
Bladkleur in de lente:
Bladkleur in de herfst:
Geel
Bloemkleur:
groen
roze
Bloemkleur (mannelijk):
Bloemkleur (vrouwelijk):
Sierwaarde omwille van bloei:
Neen, deze boom heeft geen sierwaarde omwille van de bloei.
Bloembeschrijving:
  • bloeit tijdens of net voor de bladontwikkeling met onopvallende pluimen
  • mannelijke en vrouwelijke bloemen in principe in één bloeiwijze, maar vaak vormt een boom enkel eenslachtige bloeiwijzen, met tweehuizigheid tot gevolg (mannelijke en vrouwelijke bomen). Er is wel een quasi doorlopende variabiliteit van puur mannelijke bloeiwijzen (en dus bomen) over hermafrodiete bloeiwijzen (met mannelijke + vrouwelijke bloemen) tot puur vrouwelijke bloeiwijzen. Het geslacht van een boom kan ook variëren van jaar tot jaar.
Kiemtijd:
vanaf Late voorjaar
Geurend:
nee
Draagt vruchten:
ja

gevleugelde, platte lancetvormige vruchten in grote, vertakte trossen, die 's winters nog aan de boom hangen

Sierwaarde omwille van vrucht:
nee
Vruchten zijn eetbaar voor mens:
nee
Vruchten zijn giftig voor mens:
nee
Bestuiving:
windbestuiving
Vruchttype:
eenzadige dopvrucht of noot
Vruchtkleur:
onopvallend
Verbreidingswijze:
water
wind
Verbreidingsstrategie:
seizonale verjonging met behulp van zaden
Dominante verjonging:
Nee, deze soort kan niet dominant verjongen.
Zaadbank:
vergankelijk (zaden overleven zelden langer dan één jaar).
Bladvertering:
snel
Vruchten zijn eetbaar voor dier:
Ja, deze boom heeft voor dieren eetbare vruchten.
Herkomst:
oorspronkelijk inheems
Rode lijst:
niet bedreigd
Invasieve exoot:
Nee

Deze pagina werd mogelijk gemaakt door de financiële steun van het LIFE-programma van de EU(opent nieuw venster) in het kader van het LIFE BNIP-project(opent nieuw venster).

Cursussen bij Inverde

Boeken