Vliegenorchis

Vliegenorchis is een lage tot middelhoge, slanke voorzomerbloeier. De bloemen hebben bleekgroene sepalen en bruine, lijnvormige petalen, die op de antennen van een insect lijken. De vrij vlakke, eveneens bruine lip is veel groter dan de overige bloemdekbladen en lijkt op een monnikspij: de zijlobben ('armen') zijn relatief kort en de grote, omgekeerd-hartvormige middenslib loopt uit in twee eindslippen ('benen'). Waar de middenlob zich losmaakt van de zijlobben, bevindt zich een ongeveer halvemaanvormige, meestal blauwe spiegelvlek. Als bestuiver geldt Argogorytes mystaceus, een graafwesp die bij ons vooral in de oostelijke helft van het land vrij veel voorkomt en die haar larven met cicaden proviandeert. Vruchten worden spaarzaam gevormd.

Vliegenorchis heeft van alle Spiegelorchissen het noordelijkste en minst mediterrane areaal: dit strekt zich uit van Noord- en Oost-Spanje en Midden-Italië tot Scandinavië en Noord-Rusland; in Noorwegen overschrijdt de plant zelfs de poolcirkel. In Nederland is zij tegenwoordig beperkt tot Zuid-Limburg. Hollandse floristen die in 1912 in dit gebied op excursie gingen, meldden op een herbariumetiket dat zij hier tot de algemeenste Orchideeën behoorde. Inmiddels is zij, evenals tal van familieleden, erg zeldzaam en schaars geworden. In de 19de eeuw werd zij herhaaldelijk gevonden aan de binnenduinrand van Noord-Walcheren, een gebied waar ook Bergnachtorchis voorkwam; hier groeide zij in bossen en aan slootkanten.

Vliegenorchis is een zoomplant van matig droge, basische, kalkrijke en tevens humeuze grond. Op de Zuid-Limburgse krijthellingen staat zij zowel in bos als in grasland, maar in het bos voornamelijk aan randen en paden en op andere lichte plekken, en in grasland met name in de buurt van bomen of struiken. Bemesting en beëindiging van vroegere beheersvormen, met name van de hakhoutcultuur, zijn hoofdoorzaken van haar achteruitgang. Ook oppervlakkige bodemverzuring als gevolg van luchtverontreiniging kan een rol spelen. Haar gezelschap loopt nogal uiteen. Tot de planten die op diverse plaatsen samen met Vliegenorchis zijn aangetroffen, behoren Grote keverorchis, Soldaatje, Purperorchis, Ruig viooltje (Viola hirta), Donkersporig bosviooltje (V. reichenbachiana), Wilde marjolein (Origanum vulgare) en Kammos (Ctenidium molluscum). Elders, bijvoorbeeld in Zweden, is zij ook van nattere standplaatsen bekend.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)