Bouwen aan groenexpertise

Verticale bosstructuur

lagen in het bos

Definitie:

Licht is zeer belangrijk voor de planten in het bos. Maar niet alle planten hebben evenveel licht nodig. Er zijn er die met weinig licht kunnen overleven zoals sommige mossoorten en varens. Andere soorten groeien en bloeien in de lent voor de bomen al hun bladeren hebben en het bos donker wordt..Door deze verschillen ontstaan er verschillende lagen in het bos: de boomlaag, de struiklaag, de kruidlaag (met daarbij ook de moslaag). Deze gelaagdheid is wel niet altijd in alle bossen aanwezig en beheer heeft hierop een grote invloed.

Voor een natuurgetrouw en duurzaam bosbeheer verdient elke laag bijzondere aandacht. Elk van de lagen draagt bij aan het bosklimaat en de verschillende bosfuncties. Een evenwichtige verdeling leidt tot maximale stabiliteit en faunistische rijkdom. Zorgen voor een ongelijkjarig en gemengd bos zorgt voor een goede gelaagdheid. 

Om dit kenmerk goed te kunnen opmeten zijn er afspraken over de definitie van elke laag:

  • de kruidlaag is de laag met kruidachtige gewassen en verjonging van stuik- en boomsoorten tot 2 m hoogte;
  • de struiklaag is de laag met houtige gewassen groter dan 2 m maar met een diamaeter op borsthoogte kleiner dan 7 cm;
  • de boomlaag is de laag met houtige gewassen groter dan 2 m met een diameter op borsthoogte groter dan 7 cm.

De verticale structuur in een bos is goed ontwikkeld indien elke laag minsten abundant (5-25%) aanwezig is.

Een bos bestaat meestal uit meerdere lagen of etages van bomen en struiken. Die etagevorming kan ontstaan door verschillen in hoogtegroei tussen gelijkjarige bomen of door ongelijkjarigheid. Als we de dominante boomhoogte zouden delen door 3, kunnen we spreken van de bovenetage, nevenetage (=boomlaag) en onderetage (=struiklaag), afhankelijk op welke hoogte die etage zich bevindt.

Meestal is de bovenetage de voornaamste economische waardedrager, ook ecologisch kan je natuurlijk niet zonder de boomlaag. De nevenetage en de onderetage zijn ook belangrijk, want hierin staat mogelijks bruikbare verjonging die kan doorgroeien naar de hogere etages. De bovenetage vertegenwoordigt 75% van de biomassa en 80-90% van de jaarlijkse aangroei ervan. De neven- en onderetage versterken het bosklimaat, verhogen de biodiversiteit, beschermen de bodem en laten de beheerder toe om de lichtinval op de bodem subtiel te sturen. Een gevarieerde structuur met verschillende etages is bijvoorbeeld belangrijk voor veel vogelsoorten.

Tenslotte kunnen we nog 2 lagen onderscheiden: de kruidlaag en de moslaag. De bedekking van deze twee wordt vaak samengenomen. Kruiden zijn planten die geen hout vormen. Daardoor bereiken ze zelden hoge afmetingen (uitzondering zijn klimplanten). Samen met de moslaag leveren ze vaak een enorme bijdrage aan de biodiversiteit van een bos. De kruidlaag is vaak een goede indicator voor de standplaatskwaliteit. Tot de kruidlaag behoren grassen, varens en andere planten zoals brandnetel en paardenbloem. In de moslaag bevinden zich de mossen en de paddenstoelen. Ze komen ook met weinig licht toe en blijven altijd klein.

In een jong gelijkjarig bosbestand zullen sommige bomen sneller groeien dan andere, waardoor die laatste stilaan onderdrukt geraken en achterblijven in hun hoogtegroei. Dit proces heet verticale differentiatie, en kan op termijn leiden tot een bestand met verschillende etages. Door concurrentie kunnen sommige bomen overschaduwd geraken waardoor hun hoogtegroei afneemt. De dominante bomen echter groeien zo snel in de hoogte als de standplaats het toelaat. De concurrentie kan optreden tussen individuen van dezelfde boomsoort, of tussen verschillende soorten. In het laatste geval zal de boomsoort die het best is aangepast aan de standplaats voorsprong nemen. Etagevorming door verschillen in hoogtegroei tussen individuen van dezelfde boomsoort is slechts tijdelijk; de achterblijvers krijgen het steeds moeilijker en de spontane bestandsontwikkeling leidt hier zo tot gelijkvormigheid. Een duurzamer vorm van etagevorming is ongelijkjarigheid. Dit wil zeggen dat bomen of struiken zich op verschillende tijdstippen vestigen, waardoor onder een oudere bovenetage er jongere etages kunnen voorkomen. Tijdens de bosontwikkeling kunnen na verloop van tijd bijvoorbeeld schaduwboomsoorten zich vestigen onder het ouder wordende scherm van lichtboomsoorten. De vestiging van struiken onder een min of meer gesloten boomlaag is ook typisch.

Uitgebreid:

Gelaagdheid komt ook voor in andere vegetaties dan bosvegetaties, maar hier is het wel het sterkst ontwikkeld. De oude bosvegetaties op vruchtbare, voedselrijke gronden spannen de kroon in complexiteit van de gelaagdheid. In een oerwoud kunnen we ook nog een ijle laag van verspreid staande oude woudreuzen aantreffen, die nog net een stukje groter zijn dan de gewone grootste bomen. Andere voorbeelden van gelaagde vegetaties zijn : graslandvegetaties met een ontwikkelde moslaag, bijv. in zandige, droge graslanden waterplantenvegetaties met zowel drijvende als ondergedoken soorten heidevegetaies met oude dwergstruikjes en daartussen talrijke lichenen en mossen sommige akkeronkruidenvegetaties met biiv. rogge en korenbloemen bovenaan, korensla en éénjarige hardbloem onderaan.