Bultkroos

Bultkroos vormt schijfjes die drie tot zes millimeter lang en twee tot vijf millimeter breed worden. De lichtgroene, dikwijls rood aangelopen bovenkant is vlak tot zwak gewelfd, bezit in de regel vijf (zelden vier, zes of zeven) nerven. De bleke onderkant is zwak tot sterk gewelfd. Goed ontwikkelde thalli zijn half-bolvormig en hebben een sponsachtige, bleke onderkant met grote mazen, die tot twee millimeter in middellijn kunnen worden. In zulke schijfjes bevinden zich tot twaalf grote luchtholten, die in tegenlicht zichtbaar zijn. In het najaar gaat Bultkroos echter over tot vorming van afgeplatte schijfjes, die overwinteren; 's winters en in het voorjaar is het alleen in de vorm van zulke platte thalli aanwezig. Vooral in niet zeer voedselrijk water worden ze ook 's zomers gevormd. Gemiddeld zijn ze iets groter zijn dan de schijfjes van Klein kroos. Platte, vier- of vijfnervige volgroeide thalli van drie tot vijf millimeter lengte, waarvan de onderkant nauwe mazen vertoont, zijn niet met zekerheid tot de ene of de andere soort te rekenen. Vruchten van Bultkroos zijn gevleugeld, vaak meerzadig, en scheuren bij rijpheid open.

Bultkroos komt voor in (warm-)gematigde streken en tropische berggebieden, in Europa noordwaarts tot het Oostzeegebied, verder in Zuidwest-Azië, Afrika, Noord- en Zuid-Amerika; in Japan is het ingevoerd. In Nederland was het vroeger grotendeels beperkt tot een strook van ongeveer vijftig kilometer breedte langs de kust. De laatste halve eeuw vertoont het een sterke uitbreiding. Het is nu algemeen, behalve in hooggelegen zandstreken.

Eertijds was Bultkroos grotendeels beperkt tot min of meer brak water, waar het dikwijls samen met Darmwieren (Enteromorpha spp.) groeit. Zijn uitbreiding in zoetwatergebieden is toe te schrijven aan watervervuiling, niet alleen door zware bemesting maar ook door het inlaten van Rijnwater in grote delen van het land. Van de inheemse Kroossoorten bewoont Bultkroos gemiddeld de voedselrijkste, speciaal ook stikstofrijkste wateren. Het komt voornamelijk in het volle licht voor. Half-bolvormige thalli blijken te worden gevormd door vergroting van de luchtholten onder invloed van sporen van het gas eth(yl)een, een onverzadigde koolwaterstof die als gistingsproduct in het rottingsslik in zuurstofloze wateren vrijkomt. (Hetzelfde gas versnelt ook de rijping van bananen en citrusvruchten.) Dank zij zijn dikke schijfjes met hun grote luchtholten kan Bultkroos zich wat verder boven het wateroppervlak verheffen dan de overige Kroossoorten, hun schijfjes beschaduwen en tenslotte zijn verwanten verdringen. Extreem voedselrijke sloten zijn daardoor in de nazomer vaak met een deken van louter Bultkroos bedekt, waaronder hooguit de zeer schaduw- en bemestingstolerante waterplanten Grof hoornblad (Ceratophyllum demersum) en Smalle waterpest (Elodea nuttallii) nog in kwijnende staat aanwezig zijn. In de herfst, terwijl Bultkroos op zijn platte gedaante overschakelt, kan Grote kroosvaren (Azolla filiculoides) zijn kans grijpen, met name in zwak brakke sloten en kanalen in het westen van het land. Deze nieuwkomer verheft zich nog wat verder boven het water, waarop hij een kroezig dek met steenrode weerschijn vormt; bij vorst verdwijnt hij echter grotendeels. Een zeldzamere metgezel van Bultkroos is het tot zoet water beperkte Wortelloos kroos. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)