Puntkroos

Puntkroos wijkt in allerlei opzichten van de overige inheemse Kroossoorten af. Het zweeft onder het wateroppervlak. Meestal is de plant doorschijnend groen, zelden rood aangelopen. De thallus is lancet-spatelvormig, dun en één tot drie centimeter lang, waarvan meer dan de helft wordt ingenomen door de voet, die steelvormig versmald is. De top is vrij spits tot afgerond, iets getand, met drie zwakke nerfjes. De samenhang tussen de schijven blijft langer bewaard dan bij andere Kroossoorten, waardoor een 'wolk' van enige tientallen kruisvormig met elkaar verbonden thalli kan ontstaan. Schijfjes die gaan bloeien, komen aan de oppervlakte drijven; ze zijn korter, dikker, bleker, gekromd (met één flank ondergedoken), sterker gezaagd, hebben zwakkere wortels en blijven niet lang samenhangen.

Puntkroos komt voor de in gematigde en koudere zone van het noordelijk halfrond, voorts in Oost-Afrika, Zuidoost-Azië en Australië. Van alle Kroossoorten komt Puntkroos het verst noordwaarts voor: zowel in Eurazië als in Noord-Amerika overschrijdt het de poolcirkel. In Nederland is het vrij algemeen, maar zeldzaam in hooggelegen zand- en lössgebieden in de oostelijke helft van het land.

Netwerken van Puntkroos komen vooral voor in sloten en poelen met niet extreem voedselrijk water, voorts in luwe hoeken van grotere wateren. Het verdraagt minder watervervuiling en -vertroebeling dan andere Kroossoorten. Zijn schaduwtolerantie is aanzienlijk, maar onder een gesloten dek van drijvende familieleden verdwijnt het. Het behoort tot de weinige waterplanten die zowel in zoete poldergebieden als in het grotendeels min of meer brakke water van Zeeland frequent voorkomen. In wateren waarvan het zoutgehalte een zesde van dat van zeewater bedraagt, kan het nog een dichte mat vormen.

Als geheel ondergedoken, vrij zwevende waterplant heeft Puntkroos noch met de lucht noch met de bodem contact, het is dus voor zijn voeding geheel op de waterlaag aangewezen. Dit geldt niet alleen ten aanzien van stikstof en fosfaat, maar ook voor zijn koolstofvoorziening, aangezien het geen kooldioxidegas uit de lucht kan opnemen. Het groeit overwegend in neutraal tot basisch water; dit is doorgaans rijk aan bicarbonaat, dat voor Puntkroos doorgaans de voornaamste koolstofbron is. In zuur water komt geen bicarbonaat voor, en de plant kan alleen in (zwak) zuur water groeien bij constante toevoer van opgelost kooldioxide (bijvoorbeeld door kwelwater) of als het water bepaalde koolhydraten bevat, die als koolstofbron kunnen dienen.

De meest frequente begeleiders van Puntkroos zijn zijn drijvende verwanten Klein en Veelwortelig kroos, alsmede -- alleen in zoet milieu -- Kikkerbeet (Hydrocharis morsus-ranae). In zoete, licht beschaduwde wateren, zoals poelen in bossen en Riet- en Zeggemoerassen, wordt Puntkroos dikwijls vergezeld door Watervorkje (Riccia fluitans). Dit is een levermos met een op Puntkroos lijkende groeivorm: zijn herhaaldelijk gevorkte thallus zweeft als een wolkje juist onder het wateroppervlak. In petgaten, kleiputten en schone sloten in laagveen- en rivierkleigebieden kan in gezelschap van Puntkroos en Watervorkje ook het zeldzame, drijvende levermos Kroosmos (Ricciocarpos natans) voorkomen. In veedrinkpoelen in het kustgebied groeit Puntkroos soms samen met het eveneens vrij zwevende Fijn hoornblad (Ceratophyllum submersum). Bloei van Puntkroos is in Zeeland waargenomen in massavegetaties van deze soort op tegen wind en golfslag beschutte, maar in het volle licht gelegen plekken zonder andere waterplanten.

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1994 (deel 5)