Groot spiegelklokje

Groot spiegelklokje is een lage, weinig behaarde, vaak vanaf de voet vertakte zomerbloeier met rechtopstaande of opstijgende stengels. De bladeren hebben een vrij vlakke rand. De vaak vrij talrijke, kort gesteelde bloemen hebben afstaande, priemvormige kelkslippen, die iets buiten de kroon uitsteken en weinig korter zijn dan het vruchtbeginsel. De blauwviolette kroon is vrij vlak uitgespreid en tot iets minder dan de helft ingesneden; de middellijn bedraagt ongeveer twee centimeter. De doosvrucht wordt hoogstens anderhalve centimeter lang. 

Groot spiegelklokje komt voor in Midden- en Zuid-Europa, Zuidwest-Azië en het Atlasgebied. In Nederland bereikt het zijn noordgrens. In de eerste helft van de 20ste eeuw was het nog vrij algemeen in Zuid-Limburg en langs de grote rivieren, noordwaarts tot in de omgeving van Utrecht; in deze streken is het tegenwoordig zeldzaam. Op Zuid-Beveland en in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen, waar het ook vrij veel voorkwam, is het wellicht geheel verdwenen. Uit de rest van het land was een aantal verspreide vindplaatsen bekend, meest van oude datum, onder meer aan de binnenduinrand van Zuid-Holland. Een enkele maal treedt Groot spiegelklokje buiten Zuid-Limburg en het rivierengebied nog als adventiefplant op. Aangezien het wel als sierplant wordt gekweekt, blijft ook verwildering mogelijk. Een vondst bij Xanten in het aangrenzende Duitse Rijnland maakt aannemelijk dat de plant zeker sinds de romeinse tijd in ons land voorkomt. Een verband tussen de benaming speculum Veneris (Venusspiegel) en de Griekse mythologie blijkt niet te achterhalen.

Groot spiegelklokje is een plant van graanakkers op lichte, vochthoudende, voedselrijke, kalkhoudende bodem en groeit op zandige klei, löss en krijtverweringsgrond. In de rivierdalen staat het op de zandige stroomruggen als tegenhanger van de Stoppelleeuwennbekken (Kickxia spp.) op de zware komklei, al komt het vooral met Spiesleeuwenbek (K. elatine) ook weleens samen voor. Evenals Stoppelleeuwenbekjes krijgt Groot spiegelklokje de beste kansen na het afmaaien van het graan. De vaak kussenvormig uitdijende planten ondervinden er tamelijk weinig hinder van als ze af en toe door een landbouwvoertuig worden overreden. Toch is de achteruitgang van Groot spiegelklokje zeer groot, al is het nog niet zo grondig uitgeroeid als zijn vroegere metgezellen Naaldenkervel (Scandix pecten-veneris)s Akkerboterbloem (Ranunculus arvensis), Wilde weit (Melampyrum arvense), Wilde ridderspoor (Consolida regalis) en Tengere veldmuur (Minuartia hybrida). 

Al voor de invoering van chemische onkruidbestrijding was Groot spiegelklokje op zijn retour, maar bestrijdingsmiddelen vormen wel een belangrijke factor in zijn achteruitgang en bedreigen de plant nog steeds. In Zuid-Limburg staat Groot spiegelklokje meer op lemig-kleverige, goed verweerde en vochthoudende aarde dan op onverweerd krijt. Buiten graanakkers is het af en toe te vinden op open plekken in de grasmat van weg- en dijkbermen, met name langs de Gelderse IJssel. Akkerplanten waarmee Groot spiegelklokje tegenwoordig nog samen voorkomt, zijn onder meer Grote en Ruige klaproos (Papaver rhoeas en argemone), Ruw parelzaad (Buglössoides arvensis), Vierzadige wikke (Vicia tetrasperma) en Kleine wolfsmelk (Euphorbia exigua).

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1991 (deel 4)