Hamster

De hamster prefereert als habitat open akkergebieden, met vooral granen zoals rogge, tarwe, gerst of haver (maïs is niet geschikt), maar ook met luzerne, bieten en koolzaad. Velden met  meerjarige teelten zoals luzerne en rode klaver fungeren als refugium entegelijkertijd als brongebied van waaruit percelen met andere teelten tijdelijk weer kunnen worden ingenomen. Daarnaast komt het dier ook voor in kruidenrijke perceelsranden en in kleine landschapselementen (graften, akkerranden, holle wegen ...). In Vlaanderen zijn de leefgebieden gelegen op goed gedraineerde leembodems, waarin de dieren gemakkelijk burchten kunnen uitgraven zonder het risico op instorten. De burcht bestaat uit een ondergronds stelsel van kamers  (nestkamer, voorraadkamers, toiletkuilen) en gangen dat tot 10 meter lang kan zijn en waartoe meestal één schuine en meerdere loodrechte pijpen toegang geven. Hamsters verlaten die  veilige schuilplaatsen enkel ’s nachts of bij schemering om eten te zoeken of om te paren. Belangrijk is dat voldoende verschillende teelten elkaar in het gebied afwisselen zodat er steeds beschutting tegen predatoren en voedsel aanwezig is. Een grote teeltvariatie op gebiedsniveau verhoogt het voedselaanbod voor veel akkerdieren.

De toestand van de hamsterpopulaties in Vlaanderen is zo precair dat er zeer gerichte acties moeten ondernomen worden om de resterende populaties te behouden. Enkel het  soortbeschermingsprogramma uitvoeren op het niveau van deze specifieke gebieden met resterende populaties kan mogelijk nog het uitsterven van de soort tegengaan. In de resterende leefgebieden moet (1) het voedselaanbod verbeteren, (2) de dekkingsgraad verhogen en (3) moet men vermijden dat hamsterburchten vernield worden. Aan al die maatregelen kunnen boeren en eventueel andere particuliere beheerders tegen een vergoeding meewerken. Daarnaast kunnen er ook maatregelen genomen worden die de populaties rechtstreeks op peil moeten  houden, zoals (her)introducties met gekweekte of elders weggevangen dieren. Dat is een taak voor de overheid, waarmee de laatste jaren enige ervaring is opgedaan. Maar zonder  ingrijpende flankerende maatregelen heeft dit weinig zin.

Men kan het voedselaanbod verbeteren door teeltvariatieop kleinere percelen. Daarvoor is vaak een wijziging in de landinrichting nodig. Het aanbod kan verhoogd worden door graanpercelen niet te oogsten en het graan te laten staan tot in het voorjaar. Zo krijgen hamsters de kans om wintervoorraden aan te leggen. In de kerngebieden moet men op die manier enkele tientallen hectaren beheren. Dat zijn hamsterreservaten waarin de akkerteelt volledig in functie staat van biodiversiteitsdoelstellingen. Het graan klepelen en onderwerken net voor de winter (zoals soms wordt toegepast) is geen goede maatregel en kan als een ecologische val werken voor akkervogels en dekking voor hamsters wegnemen. Als het graan tot in het voorjaar kan blijven staan, kan die maatregel echter ook nog een grote meerwaarde hebben voor akkervogels. Gorzen en vinkachtigen vinden er zaden; blauwe kiekendieven vinden er muizen en soms ook slaapplaatsen. Er zijn echter aanwijzingen dat er in dergelijke percelen die als slaapplaats gebruikt worden, een verhoogde kans is op predatie door vossen. Ook worden gelemosterdpercelen in de winter vaak geklepeld vooraleer ze zaad kunnen zetten. Daarom is het beter dat er ook alternatieve beschutte plekken zoals struwelen, gras- en luzernestroken aanwezig zijn in het gebied. Het is op overstaande graanvelden ook nodig om het pesticidengebruik te bannen vanwege de negatieve invloed ervan op de overleving, de vitaliteit, de voortplanting en het voedselaanbod (onkruiden, bodemleven). Elke toepassing met gewasbeschermingsmiddelen brengt bovendien verstoring met zich mee (onder andere vernieling van de burchten). In de omgeving van de kerngebieden met hamsterreservaten kan men een netwerk van graanranden creëren. Daarbij worden brede perceelranden van graanakkers (minimaal 20 meter breed en minimaal 50 meter lang) niet geoogst. De hamsters kunnen daardoor in het voorjaar en in de zomer over een groot gebied voorkomen, waardoor men de risico’s voor de hamsterpopulatie spreidt en de kans op (hernieuwd) uitsterven verkleint.

Akkers met tot in het voorjaar overstaand graan bieden voedsel en dekking voor akkervogels en hamsters. Ze trekken ook blauwe kiekendieven aan die er jagen op muizen en er soms overnachten. Het verhogen van de dekkingsgraad kan door behoud en uitbreiding van het netwerk aan kleine landschapselementen. Verder zorgen ook structuurrijke faunaranden en braakland voor uitwijkmogelijkheden, vooral nadat gewassen over grote oppervlakten van het leefgebied geoogst werden. Ze doen tevens dienst als migratieroute waarlangs nieuwe gebieden gekoloniseerd kunnen worden. Nieuw leefgebied is bij voorkeur steeds bereikbaar vanuit de bestaande populaties via akkerranden, graften en verspreid liggende stroken met graan of luzerne. Wanneer er in het gebied niet dieper dan 30 centimeter wordt geploegd, spaart men ook de meeste burchten en de hamsters erin. Vooral een verstoring tijdens de winterslaap (september tot maart) is nefast voor de overlevingskansen van de dieren.