Zandraket

De Zandraket is een kleine, eenjarige plant met een wortelrozet waaruit een of meer bebladerde, al dan niet vertakte bloeistengels oprijzen. De meeste planten kiemen tegen de winter, bloeien in de lente en sterven tegen de zomer af. Na een verregende zomer kan een tweede lichting Zandraketjes in bloei komen, maar deze blijven gewoonlijk miezerig van formaat. De bladeren hebben zowel enkelvoudige haren als tweetakkige gaffelharen. De kleine bloemen hebben witte kroonbladen en vaak maar vier meeldraden. Zelfbestuiving is regel. De dunne hauwen staan omhoog aan schuin opzij staande stelen; de hauw maakt dus een hoek met zijn steeltje. De kleppen zijn gewelfd en hebben één duidelijke nerf. Als de plant in vrucht staat, is zij geel of roodachtig en maakt zij een bijzonder ijle indruk. Er ligt dan vaak een rossig waas over open plekken waar veel Zandraket staat. Het fijne zaad wordt door de wind verspreid.

De rozetjes van de Zandraket lijken op die van Fijnstraalsoorten (Erigeron spp.), maar deze laatste missen de gaffelharen. Jonge exemplaren zonder vruchten van Zandraket en Herderstasje kunnen ook op elkaar lijken. Met een loep kan men het Herderstasje herkennen aan zijn sterharen die meer dan twee 'takken' hebben. 

Van oorsprong hoort de Zandraket thuis in het Middellandse- Zeegebied. Tegenwoordig is deze soort een kosmopoliet. In Nederland is zij algemeen door het hele land, behalve in zeekleigebieden, waar zij hoofdzakelijk op aangevoerd zand of tuingrond voorkomt. 

De Zandraket behoort samen met haar familieleden Vroegeling en Kleine veldkers, met Zandhoornbloem (Cerastium semidecandrum) en Veldereprijs (Veronica arvensis) tot de karakteristieke voorjaarsflora van open zandgronden. Vergeleken met deze vier soorten komt de Zandraket nog minder in natuurlijke begroeiingen voor, al kan men haar soms op ongestoorde open duinhellingen aantreffen. Een klein beetje humus of mest door het zand is voor de groei van Zandraket onmisbaar. Dikwijls groeit zij dan ook op omgewerkte grond, vooral in bermen en in parken. Vaak staat zij op droge plaatsen, maar ook op tamelijk vochtige plekken zoals kanaalbermen kan zij talrijk voorkomen, als daar tenminste open grond is. 

De Zandraket is favoriet bij onderzoekers van de erfelijkheid bij planten. Verscheidene eigenschappen maken haar voor dergelijk onderzoek bijzonder geschikt. Het aantal chromosomen - dragers van erfelijke eigenschappen - is bij deze soort gering. Met chemicaliën of door bestraling kan men hierin gemakkelijk veranderingen teweegbrengen. Doordat Zandraketplanten zichzelf bestuiven, worden nieuwe eigenschappen van generatie op generatie in 'zuivere lijnen' doorgegeven. Wegens de korte levensduur van de plant kan men deze generaties elkaar snel laten opvolgen. Daardoor is het mogelijk de effecten van veranderingen in de erfelijke eigenschappen aan grote aantallen exemplaren na te gaan. Aldus krijgt men gegevens in statistische, dat wil zeggen natuurwetenschappelijk hanteerbare vorm. 

In de Kruisbloemigensystematiek zijn de Arabidopsis- soorten nogal heen en weer geschoven. Sommigen plaatsen ze in de buurt van Sisymbrium, anderen beschouwen ze als verwant aan Arabis en Cardaminopsis. Het is mogelijk gebleken soorten van Arabidopsis en van Cardaminopsis met elkaar te kruisen. Dat duidt op een nauwe verwantschap tussen beide geslachten. 

© E.J. Weeda, Nederlandse Oecologische flora, IVN, 1987 (deel 2).