Bouwen aan groenexpertise

Vrucht

Noot of geen noot?

Definitie:

De vrucht van een bedektzadige plant bestaat eigenlijk enkel uit de zaden, ontstaan na de bevruchting uit de zaadknoppen, omgeven door het vruchtbeginsel welk rijp geworden is. Vaak echter groeien andere delen van de bloem zoals de bloembodem, de kelkblaadjes of zelfs de bloeistengel mee uit tot een deel van de "vrucht". In dit geval spreekt men niet van een "echte vrucht" maar van een schijnvrucht. Voorbeelden van schijnvruchten zijn Aardbei, Appel, Peer, rozenbottel, beukennootje, tamme kastanje en eikel (bij de vier eersten vormt de opgezwollen bloembodem een deel van het vruchtvlees). Vruchten worden vaak door allerlei dieren gegeten en op die manier verspreid verder weg van de volwassen plant, dit om concurrentie met de nakomelingen te vermijden. Andere vruchten zijn voorzien van vruchtpluis om zo door de wind te kunnen worden verspreid. Een typisch voorbeeld hiervan is de paardenbloem. 

Indien de vrucht ontstaat uit één enkele stamper van een bloem, dan noemt men dat een enkelvoudige vrucht. Bij een bloem met meerdere stampers kan er uit elke stamper een vrucht ontstaan, en het geheel noemt met dan een verzamelvrucht. Voorbeelden hiervan zijn de framboos en de braam, welke meer specifiek verzamelsteenvruchten zijn (voor steenvrucht, zie later). Een laatste mogelijkheid is dat na bevruchting van vele dicht op elkaar staande bloemen, de verschillende vruchtbeginsels van de verschillende bloemen vergroeien tot één geheel en samen één samengestelde vrucht vormen. Hiervan zijn de vruchten van de Els, Plataan en Hop, maar ook van de Ananas en Moerbei goede voorbeelden. Wanneer het vruchtbeginsel is opgebouwd uit meerdere vruchtbladen kunnen deze elk een afzonderlijke vrucht vormen, maar ze kunnen ook vergroeien tot een meerhokkige vrucht (met het aantal hokken gelijk aan het aantal vruchtbladen). Een tomaat is bijvoorbeeld een duidelijk vierhokkige vrucht.

    Uitgebreid:

    Vruchten worden over het algemeen opgedeeld als vlezige vrucht of als droge vrucht. In geval van het laatste kan het dan een openspringende of een niet-openspringende droge vrucht zijn. Bij een vlezige vrucht kan men drie welgedefinieerde lagen onderscheiden, namelijk het exocarp (de buitenste laag en bij de meeste vruchten de schil), het mesocarp (het vruchtvlees, of een gedeelte ervan) en het endocarp (de harde stenige wand van de pitten van steenvruchten als kersen, pruimen of bramen of het klokhuis bij vruchten als Appel en Peer). Hieronder vindt je een lijst met de belangrijkste onderverdelingen van vlezige, openspringende en niet-openspringende droge vruchten met een korte uitleg en enkele voorbeelden.

    Vlezige vruchten:

    • Bes: Hierbij zijn de zaden in het mesocarp of het vruchtvlees ingebed (dus niet zoals bij Appel, Peer of Aardbei waar het vruchtvlees niet het eigenlijk mesocarp is). Naast typische voorbeelden zoals rode of witte bes, druif en stekelbes zijn vruchten als meloen en pompoen ook bessen, waarbij het exocarp of de vruchtwand dikker is.
    • Steenvrucht: Hier zijn de zaden beschermd in een verharde pit in het hart van de vrucht. Naast abrikozen, kersen, olijven en perziken zijn ook walnoten steenvruchten.
    • Pitvrucht: Het zaad is hier te vinden in een klokhuis in het midden, omgeven door een stevig vruchtvlees, zoals bij de schijnvruchten Appel en Peer.
    • (Rozen)bottel: Dit is de vlezige vrucht van planten van de familie Rosaceae. Hierbij is de vrucht net als bij Appel en Peer een schijnvrucht.

    Openspringende droge vruchten:

    • Kluisvrucht: Hierbij bevindt er zich in elke vrucht of hokje exact één zaad. Bij planten van het genus Geranium bijvoorbeeld zijn de vijf zaden verdeeld over vijf hokjes (vijkluizig) en bij Euphorbia zijn er drie zaden verdeeld over drie hokjes (driekluizig).
    • Doosvrucht: Hier vindt men meerdere zaden per hokje of per vrucht.
      • Peul: De vrucht bestaat uit één enkel vruchtblad dat langs twee naden openspringt en is dus altijd éénhokkig. Heel typisch zijn de erwt en de boon, maar eigenlijk bezitten alle leden van de vlinderbloemenfamilie (Fabaceae) peulen. Ook komen peulen enkel in deze familie voor.
      • Kokervrucht: Deze vrucht bestaat ook uit één enkel vruchtblad maar opent enkel langs één naad en is dus ook altijd éénhokkig. Een voorbeeld zijn de vruchten van de dotterbloem.
      • Hauw of hauwtje: Deze vruchten ontstaan uit twee steriele en twee fertiele vruchtbladen. De steriele vruchtbladen vormen een vals tussenschot tussen de twee fertiele vruchtbladen. Deze vruchten zijn dus altijd tweehokkig. Een hauw is minstens driemaal zo lang als breed, terwijl een hauwtje korter is dan driemaal zijn breedte. Hauwen (zoals bij pinksterbloem en koolzaad) en hauwtjes (typisch voor judaspenning en herderstasje) zijn kenmerkend voor planten van de kruisbloemenfamilie (Brassicaceae).
      • Echte doosvrucht: Alle andere doosvruchten met meerdere vruchtbladen. Deze hebben vaak eigen typische manieren van openspringen met behulp van spleten (orchideeën), een deksel (guichelheil), tanden (koekoeksbloem), poriën (klaproos) of kleppen (viooltje en paardenkastanje).

    Niet-openspringende droge vruchten:

    • Dopvrucht: Deze vruchten hebben telkens maar één zaad per vrucht en de zaadhuid en de vruchtwand zijn niet met elkaar vergroeid. De vrucht kan eventueel een snaveltje hebben en kan al dan niet behaard zijn.
      • Enkele dopvrucht: De vrucht kan leerachtig zijn (zoals bij de Scherpe boterbloem) of verhout zijn. In dit laatste geval spreekt men van een noot (voorbeelden zijn beukenoot, kastanje, linde, eikel en hazelnoot). De term nootje wordt gebruikt in het geval van zeer kleine noten welke vaak vruchtpluis hebben dat helpt bij de verspreiding van de zaden met behulp van de wind (anemochorie). Dit komt zeer vaak voor bij planten van de composietenfamilie (Asteraceae).
      • Gevleugelde noot: Hierbij zit er een klein "vleugeltje" aan de noot dat de verspreiding door de wind faciliteert. Typisch voor bomen als Es en Iep.
      • Dubbele dopvrucht: Net als bij de gevleugelde noot, maar zijn eigenlijk twee vergroeide dopvruchten. De Esdoorn is een voorbeeld van een gevleugelde dopvrucht.
      • Veelvoudige dopvrucht: Hier zijn vele dopvruchtjes verzameld in één "vrucht". Dit kan gezien worden bij de Aardbei, waar de kleine zwartbruine dopvruchtjes ingebed zijn in de rode schijnvrucht.
      • Splitvrucht: Wanneer deze vrucht rijpt splitst deze zich in afzonderlijke dopvruchten. Afhankelijk van uit hoeveel delen deze bestaat onderscheidt men de tweedelige splitvrucht (Fluitenkruid, Berenklauw en vele andere planten uit de schermbloemenfamilie), driedelige splitvrucht, vierdelige splitvrucht (Witte dovenetel en Gewone smeerwortel), vijfdelige splitvrucht (zoals bij Gewone reigersbek) en veeldelige splitvrucht (vele planten uit de kaasjeskruidfamilie).
    • Graanvrucht: Hierbij zijn de zaadhuid en de zaadkern met de vruchtwand vergroeid in tegenstelling tot bij dopvruchten. Dit komt veel voor bij planten uit de grassenfamilie zoals gerst, spelt, rogge, tarwe en rijst.