Bouwen aan groenexpertise

Brandbeheer in de heide

Gewenst vuur op de heide

Definitie:

Brandbeheer is tot 1980 een veel gebruikte beheertechniek geweest in de heide. Op dit moment wordt deze techniek minder toegepast omdat bij brandbeheer de heide meer zou vergrassen. Echter goed brandbeheer in combinatie met begrazing kan vergrassing juist verwijderen. Het branden van de heide gebeurt in de winter als de vegetatie droog is. Er wordt tegen de wind in gebrand en indien nodig wordt er een tegenbrand aangestoken. Struikheide jonger dan 15 jaar zal bij en niet te intensieve brand terug uitlopen vanuit de wortels, oudere heide sterft meestal en dan zal kieming vanuit het zaad moeten gebeuren.

Hoe kies je de locatie om te branden?
  • De heide is bij voorkeur niet ouder is dan 12-14 jaar. Jonge planten schieten vegetatief en snel terug uit en verhinderen zo dat er vergrassing optreedt. Is de heide ouder, dan verjongt ze zich hoofdzakelijk via zaden. Kiemplanten vragen tijd en ruimte om op te groeien. Het opgroeien van kiemplanten wordt verhinderd in situaties waarbij er veel concurrentie is van bijvoorbeeld pijpenstrootje.
  • Evalueer elk jaar op het terrein waar beheerd moet worden. Waar is de heide aan verjonging toe? Waar is de structuur ongunstig met heel dichte vegetatie, dikke mospakketten of beginnende verbossing?
  • Focus op reliëfrijk terrein waar machinaal heidebeheer moeilijker is.
  • Kies een locatie die de brandweer kan bereiken met een bosbrandweerwagen met waterreservoir.
Wanneer een beheerbrand uitvoeren?
  • Brand in de winter (periode begin januari tot eind maart) om fauna te sparen; het liefst zo vroeg mogelijk op het jaar. 
  • Struikheidevegetaties kunnen enkel gebrand worden na een periode van ‘goed brandweer’. Dit betekent dat het minimum 4 à 5 dagen onafgebroken droog, zonnig en warm (> 10°C-15°C) is. De nachten mogen niet te vochtig zijn. De heide is dan voldoende opgedroogd om te branden. Het is mogelijk dat deze omstandigheden zich niet voordoen in de periode van januari tot april. In dat geval wordt de beheerbrand uitgesteld tot het jaar nadien of nog later.
  • Je brand enkel als er een matige wind is van ongeveer 2 Beaufort
Voorbereiden van een beheerbrand
  • Maai een veiligheidsstrook van minimum vijf meter rondom kort. Dit kan het jaar voor de beheerbrand, samen met maaiwerken in het najaar. De veiligheidsstrook garandeert dat de brand niet kan overslaan naar aanpalende terreinen.
  • Contacteer en vraag toestemming aan de brandweer. Zorg ervoor dat de brandweer aanwezig bij een beheerbrand en kan zo nodig blussen.      
  • Kondig de beheerbrand aan bij het grote publiek via een lokaal blad, website, ...
  • Zijn de nodige vergunningen in orde?
Hoe een beheerbrand uitvoeren?
  1. Brand tegen de wind in. Dit zorgt ervoor dat het vuurfront niet te snel of te ongelijkmatig voortschrijdt.

  2. Start de brand op de overgang van de gemaaide strook naar de af te branden heidevegetatie.

  3. Verspreid hooi - het aanmaakmiddel - over de gehele lengte van de startlijn.

  4. Stel meerdere mensen op langsheen het vuurfront (1 persoon om de 10 meter) en werk samen om het vuur aan te steken, te bewaken en gelijkmatig brandend te houden.

  5. Steek het vuur aan tegelijkertijd op verschillende plekken verdeeld over de startlijn en aan de randen. Hierdoor bekom je een gelijkmatig voortschrijdend vuurfront. Door tegen de wind in te branden, zal het vuurfront zich geleidelijk aan verplaatsen en is de verbranding van het strooiselpakket completer.

  6. Breng aan de andere kant van het vuurfront zonodig meer hooi aan om het vuurfront rechtlijnig te houden. Het vuur moet constant in de gaten gehouden worden. Een ongelijkmatig vuurfront kan ontstaan op minder dan een minuut, onder andere door verschillen in de aanwezigheid van brandbaar materiaal.

  7. Uiteindelijk loopt de brand dood op de rondom gemaaide stroken.

    Mocht het branden te traag gaan, dan wordt 'tegen gebrand'. De heide wordt aan de tegenoverliggende zijde van het vuurfront wordt - eveneens gelijkmatig  - aangestoken en de twee branden zullen elkaar tegemoet komen en daar dan doven.
Nazorg
  • Begraas de jaren na de beheerbrand gericht pijpenstrootje. Dit kan door
Voor- en nadelen
  • Brandbeheer verjongt en brengt horizontale en verticale structuurvariatie in de heide, en blijkt bijzonder geschikt voor thermofiele invertebraten. Een beheerbrand levert veel open en ijl begroeide plekken op, die door de zwarte kleur dan ook nog eens snel opwarmen.
  • Door chopperen en plaggen voer je (een deel) van de humuslaag en daarmee ook nodige nutriënten en mineralen af uit een reeds verarmd systeem. Daarnaast vernietigen chopperen en plaggen het microreliëf.
  • Beheerbranden zorgen voor meer microstructuurvariatie er een lappendeken ontstond waarbij op korte afstand zeer uiteenlopende vegetatiestructuren voorkomen (Figuur/luchtfoto). Dit lappendeken bestaat niet meer alleen uit de verschillende stadia na brandbeheer, maar ook gemaaide en gechopperde delen maken er deel van uit.