Bouwen aan groenexpertise

Levendbarende hagedis

Zootoca vivipara

Levendbarende hagedissen zijn bewoners van open tot halfopen leefgebieden met een rijke vegetatiestructuur. Een verspreide begroeiing van bomen en struiken mag aanwezig zijn, maar een massale boomopslag wordt niet verdragen. Grote heideterreinen vormen de voorkeursbiotoop.

Beheer:

Een kleinschalig beheer, dat zorgt voor een grote structuurvariatie in de vegetatie, is doorgaans gunstig. Aanvullend kan de aanleg van extensief beheerde, kruidenrijke akkertjes en graslanden een positief effect hebben op de beschikbaarheid van voldoende prooidieren in de heide. Deze soorten zijn erg gevoelig voor verstoring en recreatie. Onder andere loslopende honden, fietsers en gemotoriseerd verkeer kunnen slachtoffers maken. Paden, wegen en schrale wegbermen zijn immers vaak geschikte plekken voor reptielen om te zonnen, wat hen extra kwetsbaar maakt.

Levendbarende hagedissen zijn gebaat bij een kleinschalig en extensief beheer, gericht op het behoud of ontstaan van structuurrijke vegetaties. Intensieve en grootschalige maatregelen leiden vaak tot eenvormige vegetaties en moeten vermeden worden. Struiken en bomen mogen zeker aanwezig zijn, maar het dichtgroeien van het terrein dient men te voorkomen. Voor die soorten volstaat het vaak het teveel aan opslag te verwijderen. In het beheer dient men voorzichtig om te gaan met deels vergraste en oude heidevegetaties (>twintig jaar). Een zekere mate van vergrassing en ook veroudering van de heide is doorgaans positief voor die soort en wordt het best gedeeltelijk behouden. Begrazing is over het algemeen negatief voor reptielen en vaak herbergen onbegraasde terreinen de hoogste dichtheden van die soorten. Begrazing wordt wel verdragen indien een zo laag mogelijke begrazingsdruk aangehouden wordt, zodat er een voldoende ruige en hoge vegetatie met bijvoorbeeld pijpenstro en bochtige smele, aanwezig blijft. Intensieve begrazing, waarbij de vegetatie wordt opengebroken en de dikke, ongestoorde strooisellaag verdwijnt, is steeds (zeer) ongunstig voor reptielen en amfibieën. Belangrijke terreindelen moet men trachten te vrijwaren van begrazing. Over het algemeen zijn antiverdrogingsmaatregelen ook gunstig. Noodzakelijk beheer wordt het best uitgevoerd in de periode waarin de dieren het meest actief zijn, van half mei tot half juli. Op latere tijdstippen zijn er jongen die veel minder mobiel zijn en daardoor erg kwetsbaar zijn voor de verstoringen.

Reptielen zoals de levendbarende hagedis en hazelworm hebben ook te leiden onder predatie, waarbij men moet vermijden dat fazantenpopulaties kunstmatig hoog worden gehouden door bijvoedering in functie van de jacht, zeker in de nabijheid van grote heideterreinen met kwetsbare populaties. De bovengenoemde dieren staan immers op het menu van onder meer fazanten.

Ecologie:

Naast uitgestrekte heide vormen ook landduinen, open bossen, bosranden en struwelen vaak deel uit van het leefgebied. De soort maakt ook gebruik van ruigtes, schrale akkers, heischrale graslanden en halfnatuurlijke graslanden grenzend aan de heide. De kwaliteit van het leefgebied wordt vooral bepaald door de aanwezigheid van een geschikte zomer- en winterhabitat op overbrugbare afstanden van elkaar.  De zomerhabitat bestaat uit open, zonnige terreindelen. Een kleinschalige afwisseling van sterk zonbeschenen en schaduwrijkere plekjes is ideaal. Om actief te zijn hebben de dieren nood aan zonnewarmte om hun lichaamstemperatuur op peil te brengen. Vaak maken de dieren daarvoor gebruik van hogere, droge structuren zoals begroeide stuifduinen, dijkjes, taluds … Ook maaisel- en plagselhopen worden gebruikt. Schraal begroeide, naar het zuiden geëxposeerde plekken op hellingen warmen het snelst op en genieten de voorkeur. Een gebied met een uitgesproken microreliëf, met hellingen en steilrandjes is daarom ideaal. Ook enigszins beschutte plekken waarop de wind minder invloed heeft en de opgewarmde lucht beter blijft hangen, worden vaak gebruikt. Als het te warm wordt, zoeken de dieren schaduwrijkere plekken op om terug af te koelen. Daarnaast is er ook een afwisseling nodig tussen begroeiingen met veel en weinig strooisel. Plekken met weinig strooisel op een open zandbodem warmen sneller op en zorgen voor een geschikt microklimaat. Structuurrijke vegetaties met een dikkere strooisellaag zorgen dan weer voor voldoende schuilmogelijkheden. Structuurrijke, oude heide is in trek, maar ook sterk vergraste terreindelen met dikke matten van bochtige smele of grote horsten en bulten van pijpenstrootje vormen geschikte onderdelen van het leefgebied. Een bodem of bodemlaag met een losse structuur, waarin zich veel holen en gaten bevinden, heeft de voorkeur. Hij houdt zich graag op bij liggende boomstammen en takkenbossen.  

Het voedsel van hagedissen bestaat uit allerlei kleine, ongewervelde dieren zoals kevers, spinnen, sprinkhanen…

Rode lijst:
Zeldzaam
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 1 (Beschermd)