Bouwen aan groenexpertise

Rosse stekelstaart

Oxyura jamaicensis

Een verrassend kleine, compacte eend met rond lichaam en bijzonder kleine vleugels. De staart is lang en geregeld opgericht. De rosse stekelstaart heeft een proportioneel volle en brede kop met grote, wat opgewipte ‘lach’snavel. Het mannetje in zomerkleed is rosbruin met een witte wang en zwarte kap. De snavel is opvallend fel lichtblauw. In winterkleed is het mannetje veel valer bruin met contrasterende, effen witte wang. Het vrouwtje in winterkleed lijkt op het mannetje, maar is meer gebandeerd, met bruinere kopkap, meer roomkleurige wang en bruinige wangstreep die parallel loopt aan kopkap. De snavel is donkergrijs. Voor bijkomende informatie, zie de early warning fiche (opent nieuw venster) van deze soort op waarnemingen.be.

Beheer:

Rosse stekelstaarten worden het meest effectief bestreden door afschot. Gezien de vogel een klein doelwit vormt, is het van belang dat de bestrijding door iemand met voldoende schietervaring en expertise uitgevoerd wordt. Er dient steeds toestemming gevraagd te worden aan de terreineigenaar om op het betreffende terrein te mogen bestrijden.

Voor afschot van rosse stekelstaart is een .223 REM kaliber geschikt. Hierbij dient munitie met sterk fragmenterende kogelpunten gebruikt te worden zodat van zodra de kogel iets raakt, de punt in stukjes uiteen valt. Hierdoor kan een veiliger schot verzekerd worden. Naast het gebruik van een kogelgeweer, kunnen ook hagelgeweren worden ingezet. Deze zorgen echter voor een verspreiding van hagel in het gebied en zijn daardoor minder aangeraden. Algemeen zorgt gericht afschot voor een minimale verstoring. Bij afschot dient de bestrijder steeds een wapenvergunning voor het gebruikte wapen te hebben. In Vlaanderen verloopt de bestrijding van rosse stekelstaart momenteel onder coördinatie van het Agentschap voor Natuur en Bos. De bestrijding gebeurt in samenwerking met een gespecialiseerde jager. Het Instituut voor Natuur en Bos Onderzoek documenteert, rapporteert, levert advies en evalueert de acties. Via jaarlijks overleg worden de betrokken actoren (Natuurpunt, Vogelbescherming Vlaanderen, Aviornis, Hubertus Vereniging Vlaanderen) geïnformeerd en de bestrijding geëvalueerd.

Monitoring:

Waarnemingen van rosse stekelstaart kunnen doorgegeven worden via het waarschuwingssysteem invasieve exoten(opent nieuw venster). Het melden van rosse stekelstaart kan ook eenvoudig via mail op faunabeheer@inbo.be. Vermeld daarbij duidelijk de locatie, waarnemer, datum en voeg eventueel bewijsmateriaal toe (foto’s, geluidsframenten). Aangereden of geschoten dieren worden ingezameld voor wetenschappelijk onderzoek. Voor de inzameling kunt u contact opnemen met het Agentschap voor Natuur en Bos of met het INBO (faunabeheer@inbo.be).

Leefgebied en trend

Sommige soorten met witte wang zoals het nonnetje of de kuifduiker kunnen verwarring veroorzaken. Vanwege het kleine formaat en wanneer de staart onzichtbaar onder water wordt gehouden, kan men aan een fuutachtige denken. Rosse stekelstaarten en de andere vermelde soorten kunnen tijdens het intensief duiken langdurig onvindbaar of slecht waarneembaar zijn, wat de identificatie bemoeilijkt. Over het algemeen is de soort echter vrij eenvoudig te herkennen. Na enkele succesvolle broedgevallen in de periode 2008-2009 leek het er even op dat deze exoot helemaal ingeburgerd zou geraken in Vlaanderen. Maar een gericht afschotplan in het kader van een internationaal actieprogramma heeft een einde gemaakt aan de opmars van de soort. De laatste jaren doken wel nog geregeld baltsende paartjes op in o.a. het Antwerpse Linkeroevergebied en het Blankaartgebied te Woumen, maar de meeste van deze vogels werden gedood vooraleer ze tot broeden konden overgaan. Geslaagde broedgevallen werden niet meer vastgesteld. De Rosse Stekelstaart is een van oorsprong Noord-Amerikaanse soort. In de tweede helft van de 20ste eeuw vestigde de soort zich ook in delen van Europa (vooral Groot-Brittannië) via uit gevangenschap ontsnapte vogels. Nadat in Zuid-Spanje hybridisatie met de zeldzame en bedreigde Witkopeend optrad, werd een Europees actieplan opgesteld om de Rosse Stekelstaart te bestrijden. Hierdoor zijn de aantallen in de meeste landen gestabiliseerd of zelfs sterk teruggelopen, zoals in Groot-Brittannië (van ruim 6000 exemplaren omtrent de eeuwwisseling tot hooguit enkele tientallen nu).

Maximumleeftijd:
13 jaar
Areaal:

Alle moerassen, meren, vijvers, zoetwater- en brakwaterstromen en kustgebieden zijn potentieel geschikt voor vestiging van rosse stekelstaart in Vlaanderen. De soort komt dan ook momenteel verspreid in Vlaanderen(opent nieuw venster) voor.

Levenscyclus en fenologie:

De seksuele reproductie is seizoenaal, met de broedperiode van april tot augustus. De exacte timing is afhankelijk van onder meer voedselbeschikbaarheid, stabiliteit van het wateroppervlak en beschikbare nestgelegenheden. Rosse stekelstaarten kunnen hun nest verlaten indien de omstandigheden ongunstig zijn. Rosse stekelstaarten kunnen tot 4 maal per seizoen een nest vormen als de eieren verloren gaan, onder normale omstandigheden komt één (tot twee) broedsels per jaar voor. Rosse stekelstaarten broeden voor het eerst op één- tot tweejarige leeftijd. Klassiek arriveren ze op de nestlocaties in april, wordt het nest gebouwd in mei en komen de broedels uit in juli. De vogels verlaten het broedgebied in augustus/september. Bij het broedgedrag vallen rosse stekelstaarten op door een merkwaardig actieve balts, zowel wat bewegingen als geluid betreft, en het feit dat de mannetjes regelmatig ook bij de jongen blijven, wat ongekend is bij de andere eendensoorten. Het is evenwel niet zeker of dit bedoeld is om de kroost te beschermen of om dicht bij het wijfje te blijven, hopende op herhaalde copulatie.

Verspreiding:

Rosse stekelstaarten kunnen zich eenvoudig verspreiden en vestigen over grote afstanden (tot duizenden kilometers). De meeste landen in Europe, Noord Afrika en West Azië lijken geschikt voor introductie en vestiging van rosse stekelstaart.

Ecologie:

Het habitat van rosse stekelstaart omvat moerassen, meren en kustgebieden. Wanneer ze niet broeden, kunnen ze teruggevonden worden op beschutte brakke en mariene kustgebieden en op meren en rivieren. Nesten worden gevormd in zoetwatermoerassen, meren en vijvers en in andere gebieden waar open water met dichte oevervegetatie is omgeven. Het nest is een drijvende structuur van planten en is vaak goed verborgen. Rosse stekelstaarten kunnen in heel kleine waterlichamen broeden, tot minder dan 0.5 ha groot. Ze voeden zich voornamelijk met bentische invertebraten en zaden van waterplanten.

Rode lijst:
Criteria niet van toepassing
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Ja
Soortenbesluit:
Status:

Het wettelijk statuut van deze soort wordt geregeld door de Europese verordening n° 1143/2014(opent nieuw venster) en het Vlaamse soortenbesluit van 15 mei 2009(opent nieuw venster). In alle Europese lidstaten is het sinds 3 augustus 2016 verboden om deze soort te importeren, te houden, te kweken, te vervoeren, te verhandelen, te gebruiken, uit te wisselen, of in het wild los te laten. Daarbij gelden overgangsbepalingen voor handel en eigendom (zie verder).

De soort mag in Vlaanderen worden bestreden volgens de bepalingen van het soortenbesluit. Bestrijding mag worden uitgevoerd door (of met toestemming van) de eigenaar, de (ver)huurder, de exploitant of de grondgebruiker(s) van het terrein waar de bestrijding plaatsvindt.

Rode Lijst POP-VL KT-VL LT-VL KT-BEL LT-BEL Trend Europa
Exoot 1-3 - - - - NS
  • Rode lijst: De Rode Lijst-status van de soort in Vlaanderen op basis van Devos et al. (2016)
  • Pop VL: de minimale en de maximale broedpopulatie in Vlaanderen in de periode 2013-2018.
  • KT-Trend: de kortetermijntrend (2007-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • LT-Trend: de langetermijntrend (1980-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • Trend Europa: de gerapporteerde trendrichting op basis van data verzameld in 26 Europese lidstaten in de periode 2008-2018 (bron: www.ebcc.info(opent nieuw venster))
  • NS = niet significant
Problematiek:

De rosse stekelstaart is een Noord-Amerikaanse eend die door hybridisatie een grote bedreiging vormt voor de zeldzame Europese witkopeend. De Europese populatie witkopeend die voorkomt in Spanje kwam door deze hybridisatie sterk in gevaar en dreigde uit te sterven. Door beschermingsmaatregelen en een Europees actieplan, kon de populatie witkopeenden in Spanje opnieuw aangroeien tot ongeveer 2000 individuen. Om de goede staat van instandhouding van de witkopeend te verzekeren, dient de rosse stekelstaart in Europa verwijderd te worden. Hiertoe werd in het kader van de Europese Bern conventie een internationaal actieplan opgesteld waarbij de Europese landen zich engageerden om de rosse stekelstaart binnen het Europese grondgebied uit te roeien. Hoewel de rosse stekelstaart slechts in kleine aantallen voorkomt in Vlaanderen, is het toch belangrijk ook hier de soort te bestrijden aangezien vanuit enkele individuen een populatie van meerdere duizenden rosse stekelstaarten kan voorkomen.

Introductie:

In de jaren 40 werden in het Verenigd Koninkrijk 7 rosse stekelstaarten geïmporteerd vanuit Noord-Amerika. Vanuit ontsnapte en vrijgelaten dieren ontstond sinds de jaren 60 een verwilderde populatie. Deze verwilderde populatie nam in sneltempo toe tot meer dan 7000 vogels en breidde zich uit over heel West-Europa. In Vlaanderen werd de soort voor het eerst waargenomen in 1979, de eerste broedgevallen werden waargenomen in 2008, allen in het Linkerscheldeoevergebied.

Handel/Eigendom:

Het wettelijk statuut van deze soort wordt geregeld door de Europese verordening n° 1143/2014(opent nieuw venster) en het Vlaamse soortenbesluit van 15 mei 2009(opent nieuw venster). In alle Europese lidstaten is het sinds 3 augustus 2016 verboden om deze soort te importeren, te houden, te kweken, te vervoeren, te verhandelen, te gebruiken, uit te wisselen, of in het wild los te laten. Daarbij gelden evenwel volgende overgangsbepalingen.

In overeenstemming met hoofdstuk 4/1 van het soortenbesluit(opent nieuw venster) mogen houders van een commerciële voorraad hun levende specimens verkopen of overdragen aan niet-commerciële gebruikers tot en met 2 augustus 2017, op voorwaarde dat de specimens in een gesloten omgeving gehouden en vervoerd worden, en alle passende maatregelen zijn genomen om voortplanting of ontsnapping onmogelijk te maken. Na voornoemde datum kunnen specimens enkel aan gespecialiseerde instellingen worden overgedragen of verkocht.

Eigenaren van gezelschapsdieren die niet worden gehouden voor commerciële doeleinden, kunnen die dieren houden tot de natuurlijke dood ervan, op voorwaarde dat de dieren in een gesloten omgeving worden gehouden, en dat de eigenaar alle passende maatregelen neemt om voortplanting of ontsnapping onmogelijk te maken. Het is uitdrukkelijk verboden de dieren in de natuur vrij te laten.

In samenwerking met: