Bouwen aan groenexpertise

Porseleinhoen

Porzana porzana

Het Porseleinhoen is een kleine compacte ral met gele snavel, grijs met wit gevlekte onderdelen en bruin geschubde bovendelen. In tegenstelling tot andere rallen is de onderstaart volledig crèmekleurig. De poten zijn groen. Bij adulten is een beetje rood aan de snavelbasis zichtbaar. Porseleinhoenen vliegen niet snel op en sluipen ongezien weg door de vegetatie. In tegenstelling tot de (hoofdzakelijk nachtelijke) levenswijze is de zang zeer opvallend: een veelvuldig herhaald ‘whuitt’, dat klinkt als een zweepslag.

Beheer:

Het beheer moet gericht zijn op het creëren, uitbreiden en in stand houden van geschikt nat habitat, d.w.z. voldoende grote gebieden waarin een combinatie voorkomt van een zone met ondiep, permanent water van hooguit een 20-tal centimeter diep (nestplaats) en overgangszones naar een gevarieerde mozaïekvegetatie bestaande uit grassen, zeggen en andere moerasplanten (foerageergebied). Geregeld maaien is bovendien aangewezen om verbossing tegen te gaan of te vertragen. De belangrijkste maatregel is het tegengaan van verdroging. Bovendien moet voldoende rust gegarandeerd worden.

Het beheer moet gericht zijn op het creëren, uitbreiden en in stand houden van geschikt nat habitat, d.w.z. voldoende grote gebieden waarin een combinatie voorkomt van een zone met ondiep, permanent water van hooguit een 20-tal centimeter diep (nestplaats) en overgangszones naar een gevarieerde mozaïekvegetatie bestaande uit grassen, zeggen en andere moerasplanten (foerageergebied). Geregeld maaien is bovendien aangewezen om verbossing tegen te gaan of te vertragen. De belangrijkste maatregel is het tegengaan van verdroging. Bovendien moet voldoende rust gegarandeerd worden.

Leefgebied en trend

Het Porseleinhoen is een kleine compacte ral met gele snavel, grijs met wit gevlekte onderdelen en bruin geschubde bovendelen. In tegenstelling tot andere rallen is de onderstaart volledig crèmekleurig. De poten zijn groen. Bij adulten is een beetje rood aan de snavelbasis zichtbaar. Porseleinhoenen vliegen niet snel op en sluipen ongezien weg door de vegetatie. In tegenstelling tot de (hoofdzakelijk nachtelijke) levenswijze is de zang zeer opvallend: een veelvuldig herhaald ‘whuitt’, dat klinkt als een zweepslag. De grote jaarlijkse aantalsfluctuaties bemoeilijken het vaststellen van een populatietrend. Porseleinhoen is bekend om zijn invasie-achtig voorkomen. Daarbij wordt zeer snel gereageerd op plaatselijke gunstige omstandigheden, zoals lokale terreinomstandigheden en algemeen hoge waterstanden tijdens het (late) voorjaar in valleigebieden. In de periode 2000-2002 werd de Vlaamse populatie op 10 tot 50 territoria geschat. In een gemiddeld jaar (zonder opvallende hogere waterstanden) komt het aantal zelden boven de 10 territoria. Dit zien we ook in de periode 2013-2018, waarbij er in 2016 opvallend meer territoria (62) werden vastgesteld ten opzichte van de andere jaren. Ook in 2018 werden iets meer Porseleinhoentjes (16) geteld dan gemiddeld. De grootste aantallen worden doorgaans vastgesteld in de IJzervallei in en rond de Blankaart in Diksmuide, met bv. in 2016 en 2018 resp. 7 en 9 territoria. Maar tijdens het invasiejaar in 2016 waren er bv. ook een groot aantal territoria in de Kleine Netevallei in Zandhoven (10) en in de Bourgoyen in Gent en het Schulensbroek in Lummen (telkens 7). In Nederland werd de populatie in de atlasperiode (2013-2015) geschat op 190-310 territoria en in 2018 op 240-330. De grote Vlaamse piek in 2016 en iets kleinere in 2018 is ook in Nederland opgemerkt. De kans om een Porseleinhoen aan te treffen is relatief laag omdat de roepactiviteit soms maar erg kort aanhoudt. Het beschikbaar zijn van geschikt broedhabitat is wellicht de belangrijkste factor die de populatiegrootte in Vlaanderen bepaalt, hoewel het weinig duidelijk is in hoeverre de omstandigheden in de overwinteringsgebieden of in andere delen van het broedareaal ook een rol spelen. De soort heeft ook specifieke habitatvereisten waar zelden aan tegemoet gekomen wordt bij klassieke beheervormen in functie van weidevogels of botanische waarden.

Areaal:

Het broedareaal omvat Noord-Spanje tot Zuid-Scandinavië, oostelijk tot ver in Azië. Het is bij ons een zomervogel van april tot eind september. De soort overwintert in Afrika. In Vlaanderen is het een zeldzame broedvogel. In natte voorjaren met hoge waterstanden in hooilandgebieden en rietvelden kan het aantal broedparen oplopen tot verschillende tientallen. In droge voorjaren worden soms maar enkele broedpaartjes gevonden. Door zijn zeer verborgen levenswijze is het soms moeilijk een duidelijk beeld van de populatiegrootte te krijgen.

Ecologie:

De soort leeft in riet- en zeggenmoerassen met een gevarieerd reliëf en een vrij stabiele waterstand. Er moet altijd voldoende plaats zijn om tussen de vegetatie op de bodem te kunnen lopen. Soms lopen ze uit de vegetatie op de slikrandjes langs het water. Het voedsel bestaat grotendeels uit insecten en weekdieren, die worden gevangen tussen de vegetatie en op de slikranden. Het nest wordt gemaakt in een zeggen- of pitruspol in ondiep water. In Vlaanderen komt de soort vooral voor in moerassen, turfputten, ondergelopen weiden, sterk begroeide vijverranden of verlandende waters.

Rode lijst:
Bedreigd
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Ja
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 2 (Beschermd 2)
Status:

Jaarlijkse broedvogel.

Rode Lijst POP-VL KT-VL LT-VL KT-BEL LT-BEL Trend Europa
Ernstig bedreigd 9-62 Fluctuerend Fluctuerend +60% +700% NS
  • Rode lijst: De Rode Lijst-status van de soort in Vlaanderen op basis van Devos et al. (2016)
  • Pop VL: de minimale en de maximale broedpopulatie in Vlaanderen in de periode 2013-2018.
  • KT-Trend: de kortetermijntrend (2007-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • LT-Trend: de langetermijntrend (1980-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • Trend Europa: de gerapporteerde trendrichting op basis van data verzameld in 26 Europese lidstaten in de periode 2008-2018 (bron: www.ebcc.info(opent nieuw venster))
  • NS = niet significant
Bedreigingen:

Habitatverlies (bv. door drainage, het omzetten van vochtig weiland naar akker, het beplanten van moerassen met populieren, enz.), verstoring van de nestplaats, verdroging, watervervuiling en intensief agrarisch gebruik van valleigebieden zijn de voornaamste bedreigingen voor de soort. Zoals veel moerasvogels zijn Porseleinhoentjes door hun levenswijze uiterst kwetsbaar voor plotse waterschommelingen.

In samenwerking met: