Bouwen aan groenexpertise

Aziatische hoornaar

Vespa velutina nigrithorax

De Aziatische hoornaar(opent nieuw venster) heeft een kenmerkende zwarte kop met een geel-oranje gezicht. Het borststuk is volledig donkerbruin of zwart, fluwelig, afgeboord met een smalle gele band. Alleen het vierde achterlijfsegment is geel-oranje gekleurd. De poten zijn bruin met kenmerkende gele uiteinden.Werksters zijn tot 25 mm groot, koninginnen iets groter (tot 30 mm). De zomernesten zijn groot (tot 80 cm diameter) en bolvormig, met een kenmerkende opening aan de zijkant van het nest. Bij de gewone hoornaar is het nest open onderaan met een brede opening. De nesten van Aziatische hoornaar zijn meestal te vinden in hoge bomen in stedelijke en landelijke omgeving. Soms worden ze in menselijke constructies gebouwd. Uitgebreide beschrijvingen en verschilpunten met gelijkende insectensoorten zijn te vinden op de herkenningspagina van Vespawatch(opent nieuw venster).

Beheer:

Leer alles over herkenning en beheer van Aziatische hoornaar in dit filmpje(opent nieuw venster). De meest effectieve bestrijdingsmaatregel is het verwijderen van de nesten. Let op: het vernietigen van nesten is gespecialiseerd en gevaarlijk werk, en dient dan ook door professionelen te gebeuren! Vernietiging gebeurt best 's ochtends of 's avonds, aangezien de hoornaars -die dagactief zijn- zich dan in het nest bevinden. Nesten die vlot bereikbaar zijn, kunnen best bestreden worden door de nestopening toe te stoppen met bijvoorbeeld polyurethaanschuim, het nest door een stevige (jute)zak te omvatten en van de vasthechtingsplaats los te maken. Nadien kan het nest gecontroleerd verbrand worden of bevroren worden om de aanwezige hoornaars te doden. Nesten die moeilijk te bereiken zijn, kunnen ingespoten worden met een insecticide. Na de behandeling dient het nest te worden verbrand om verspreiding van het insecticide in het milieu te vermijden en de aanwezige larven te doden. Meer informatie is te vinden op de beheerpagina van het Vespawatch project(opent nieuw venster).

Het verwijderen van nesten is de meest effectieve bestrijdingsmaatregel. Let op: het vernietigen van nesten is gespecialiseerd en gevaarlijk werk, en dient dan ook door professionelen te gebeuren! Aangezien Aziatische hoornaars dagactief zijn, dienen de nesten 's nachts, 's ochtends of 's avonds bestreden te worden om zo te kunnen garanderen dat de hoornaars zich in het nest bevinden. Indien het nest vernietigd wordt zonder de hoornaars, zullen deze immers een nieuw nest vormen. Bij elke vorm van nestbestrijding is het uitermate belangrijk om beschermende kledij te dragen waarbij het lichaam volledig bedekt wordt door voldoende stevige stof om zo steken te voorkomen. Vergeet hierbij ook het gezicht en specifiek de ogen niet te bedekken. Een klassiek imkerpak biedt de beste garantie op bescherming. Indien het nest bereikbaar is, kan de toegang worden toegestopt met polyurethaanschuim. Dit verhindert dat de hoornaars het nest verlaten en laat de bestrijder toe om ongestoord de bestrijding verder te zetten. Het nest wordt vervolgens omgeven door een stevige zak en van de hechtingsplaats losgesneden waarna de zak stevig wordt afgesloten. Vervolgens kan de zak gecontroleerd verbrand worden in een afgesloten container of in een diepvries geplaatst worden om zo de hoornaars te doden. Indien het nest moeilijk bereikbaar is, kan via een telescopische arm insecticide in het nest worden gespoten. Hiertoe wordt een spuit met injectienaald van 10 mm diameter op een telescopische paal bevestigd en verbonden met een pesticidenpomp die onder druk kan geplaatst worden. Het nest wordt best geïnjecteerd op een tweetal plaatsen, waarbij de injectie niet in de nestopening gebeurt. De hoornaars zullen reageren door de spuit aan te vallen, maar zullen nadien via de toegangsopening terugkeren. Indien de injectie via deze opening gebeurt, zullen de hoornaars verhinderd worden om terug te keren en zich van het nest verwijderen wat de kans op het vormen van een nieuw nest verhoogt. Na het inwerken van het pesticide, dient het nest verwijderd te worden en verbrand te worden om zo verspreiding van het insecticide in het milieu te voorkomen en de eventueel overblijvende larven te doden. Voor het bestrijden van hoornaars met pesticiden door openbare diensten, geldt een generieke afwijking(opent nieuw venster) indien er een gevaar is voor de mens (op speelterreinen, in gebouwen...). In de overige gevallen dient een type 1, procedure 3(opent nieuw venster) afwijking te worden aangevraagd bij de Vlaamse Milieumaatschappij. Zie ook de pagina's rond gebruik van pesticiden. Er zijn diverse types vangmiddelen op de markt, de meeste daarvan hebben geen bewezen selectiviteit (veel bijvangst) noch effectiviteit. Het afvangen van hoornaren in de lente is af te raden door de grote kans op bijvangst van hommels en wilde bijen, die dan aan hun kolonievorming bezig zijn. Meer informatie is te vinden op de beheerpagina van het Vespawatch project(opent nieuw venster).

Monitoring:

Waarnemingen van Aziatische hoornaar kunnen doorgegeven worden via Vespawatch(opent nieuw venster) portaal of het waarschuwingssysteem invasieve exoten(opent nieuw venster). De waarnemingen dienen uitvoerig gedocumenteerd te worden met foto's en/of beschrijvingen, opdat het onderscheid met Europese hoornaar duidelijk is.

Herkomst:
Azië

Uitgebreide beschrijvingen en verschilpunten met gelijkende insectensoorten zijn te vinden op de herkenningspagina van Vespawatch(opent nieuw venster) en op deze herkenningsfiche(opent nieuw venster). De Aziatische hoornaar kan verward worden met de inheemse (Europese) hoornaar. Deze laatste is iets groter en heeft kenmerkende rode poten, veel rood in de kop en op het borststuk en een uitgebreide gele of oranje tekening op het achterlijf. De inheemse hoornaar is, in tegenstelling tot de Aziatische, ook 's nachts actief. Daarnaast kan de Aziatische hoornaar ook verward worden met de middelste wesp, voornamelijk met de koninginnen van deze soort. Deze koninginnen zijn echter kleiner, hebben een opvallende gele tekening op het borststuk en missen de karakteristieke gekleurde poten en donkere borsttekening. Bij de nesten van de inheemse hoornaar bevindt de toegang zich onderaan het nest, terwijl dit bij de Aziatische hoornaar aan de zijkant van het nest is. De toegang bij de nesten van de inheemse hoornaar is ook opvallend groter dan de laterale toegang bij Aziatische hoornaar.

Maximumleeftijd:
1 jaar
Areaal:

De soort koloniseerde in 2004 grote delen van zuidelijk Frankrijk. Het areaal is stelselmatig uitgebreid richting midden en noordelijk Frankrijk. In België (opent nieuw venster) werd de soort voor het eerst aangetroffen in 2011. De soort breidt momenteel snel uit in Vlaanderen. Het eerste nest werd gevonden in Poperingen in 2017. In 2018 werden meer dan 60 nesten gevonden, waarvan ongeveer 40 nesten vernietigd konden worden. 

Levenscyclus en fenologie:

Net zoals wespen en de Europese hoornaar, kent de Aziatische hoornaar een jaarlijkse cyclus waarbij de activiteiten afhangen van de seizoenen. Binnen deze cyclus worden twee types nest gebouwd. Het voorjaarsnest wordt in maart-mei gebouwd door de jonge koningin na haar overwinteringsperiode. Dit kleine nest hangt meestal beschut op lage hoogte. In dit nest legt de jonge koningin een aantal eieren van waaruit de eerste werksters voorkomen. Deze werksters onderhouden het nest zodat de koningin zich op het leggen van eieren kan toeleggen. In de zomer, als de activiteiten van de kolonie toenemen en het voorjaarsnest te klein wordt, bouwen de werksters een tweede, groter nest. Dit nest hangt meestal een stuk hoger (meer dan 10 m boven de grond). De koningin verhuist naar dit nieuwe nest dat continu wordt uitgebreid, diameters tot 80 cm kan bereiken en duizenden hoornaars kan bevatten. In oktober brengt de kolonie seksueel actieve mannetjes en vrouwtjes voort. Op het einde van de herfst wordt het nest definitief verlaten, enkel de jonge koninginnen overleven de winter door zicht te verschuilen in onder meer de bodem, een boomholte of onder schors.

Verspreiding:

De soort werd vermoedelijk in Europa geïntroduceerd via overwinterende exemplaren die zijn meegelift met handelsproducten uit Azië. Ook momenteel bestaat nog een grote kans op introductie door transport van onder andere grond, snijbloemen, tuinmeubilair, vrachtcontainers en onbehandeld hout. Daarnaast breidt de soort haar areaal ook op natuurlijke wijze uit vanuit de oorspronkelijke introductielocaties.

Rode lijst:
Criteria niet van toepassing
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Ja
Soortenbesluit:
Status:

Het wettelijk statuut van deze soort wordt geregeld door de Europese verordening n° 1143/2014(opent nieuw venster) en het Vlaamse soortenbesluit van 15 mei 2009(opent nieuw venster). In alle Europese lidstaten is het sinds 3 augustus 2016 verboden om deze soort te importeren, te houden, te kweken, te vervoeren, te verhandelen, te gebruiken, uit te wisselen, of in het wild los te laten. Daarbij gelden overgangsbepalingen voor handel en eigendom (zie verder).

De soort mag in Vlaanderen worden bestreden volgens de bepalingen van het soortenbesluit. Bestrijding mag worden uitgevoerd door (of met toestemming van) de eigenaar, de (ver)huurder, de exploitant of de grondgebruiker(s) van het terrein waar de bestrijding plaatsvindt.

Problematiek:

Doordat de Aziatische hoornaar op insecten jaagt, heeft ze een potentiële impact op de biodiversiteit. Vooral bijen en libellen worden gepredeerd door deze uitheemse hoornaar. De soort gaat heel effectief te werk, waardoor ze op korte tijd een sterke populatiereductie van inheemse insectenpopulaties kan veroorzaken. Naast een impact op de biodiversiteit, zorgt de Aziatische hoornaar ook voor een negatieve impact op de imkerij door op bijen te jagen. Enerzijds kunnen ze bijenpopulaties reduceren door predatie, anderzijds zorgen ze er tijdens de jacht rond bijennesten voor dat de bijen minder uitvliegen en dus minder bestuiven. Bovendien is de soort ook in Europa drager van het Moku-virus, dat op bijen kan worden overgedragen. De Aziatische hoornaar kan lokaal ook fruitteelten aantasten. Ook de mens kan hinder door de Aziatische hoornaar ondervinden. Hoewel de soort tegenover mensen weinig agressief is, zijn de steken pijnlijk en potentieel gevaarlijk voor mensen die allergische reacties vertonen op bijen- of wespensteken. Daarnaast kan de soort ook tot overlast leiden als de nesten dichtbij of in bebouwing worden gevormd.

Introductie:

De Aziatische hoornaar komt van nature voor in Zuidoost-Azië. In 2005 werden de eerste exemplaren in Europa waargenomen op Frans grondgebied. Vermoedelijk werden enkele overwinterende hoornaars met een vracht Chinees aardewerk het land binnengebracht. Vanuit Frankrijk is de soort zich langzaam beginnen verspreiden in Europa. In 2011 werden ook de eerste Aziatische hoornaars in België aangetroffen.

Handel/Eigendom:

Het wettelijk statuut van deze soort wordt geregeld door de Europese verordening n° 1143/2014(opent nieuw venster) en het Vlaamse soortenbesluit van 15 mei 2009(opent nieuw venster). In alle Europese lidstaten is het sinds 3 augustus 2016 verboden om deze soort te importeren, te houden, te kweken, te vervoeren, te verhandelen, te gebruiken, uit te wisselen, of in het wild los te laten. Daarbij gelden evenwel volgende overgangsbepalingen.

In overeenstemming met hoofdstuk 4/1 van het soortenbesluit(opent nieuw venster) mogen houders van een commerciële voorraad hun levende specimens verkopen of overdragen aan niet-commerciële gebruikers tot en met 2 augustus 2017, op voorwaarde dat de specimens in een gesloten omgeving gehouden en vervoerd worden, en alle passende maatregelen zijn genomen om voortplanting of ontsnapping onmogelijk te maken. Na voornoemde datum kunnen specimens enkel aan gespecialiseerde instellingen worden overgedragen of verkocht.

Eigenaren van gezelschapsdieren die niet worden gehouden voor commerciële doeleinden, kunnen die dieren houden tot de natuurlijke dood ervan, op voorwaarde dat de dieren in een gesloten omgeving worden gehouden, en dat de eigenaar alle passende maatregelen neemt om voortplanting of ontsnapping onmogelijk te maken. Het is uitdrukkelijk verboden de dieren in de natuur vrij te laten.

In samenwerking met:
Meer lezen, linken

Leer alles over herkenning en beheer van Aziatische hoornaar in dit filmpje(opent nieuw venster).