Bouwen aan groenexpertise
Basterdschroeforchis (bloei) Basterdschroeforchis (rozet in situ) Basterdschroeforchis (rozetten in situ) Basterdschroeforchis (rozetten ex situ) Basterdschroeforchis (standplaats)

Beheersing van Basterdschroeforchis

Doelgroep en doelstelling:

De doelstelling van dit project is om de verdere verspreiding van basterdschroeforchis te voorkomen.

De basterdschroeforchis is een hybride orchidee die voor commerciële doeleinden is gecreëerd. Na haar ontdekking in een natuurterrein werd een snelle uitbreiding vastgesteld. Om risico’s op een negatieve, ecologische impact te vermijden, worden de aantallen zo goed als mogelijk beheerst.

Locatie:
Beernem
Begindatum uitvoering:
Einddatum uitvoering:
Projectcoördinator:

Het plaatselijk beheerteam van Natuurpunt Beernem vzw.

Uitgevoerd door:

De uitvoering gebeurde uitsluitend door vrijwilligers.

Contactpersonen:

Luc Vanpaemel, Natuurpunt Beernem vzw

Doelstelling van dit lopende project is om de verdere verspreiding van basterdschroeforchis te voorkomen.

In het najaar van 2014 werden op een natuurterrein in Beernem (West-Vlaanderen) enkele schroeforchissen aangetroffen (Spiranthes). Gezien de identiteit aanvankelijk niet duidelijk was, werden de planten dat najaar, en in 2015, gespaard van een maaibeurt.

Eind 2015 viel het verdict: het Agentschap Plantentuin Meise en Naturalis Leiden (NL) stelden o.b.v. DNA-analyses vast dat de planten in kwestie hybrides waren tussen knikkende schroeforchis (Spiranthes cernua) en Welriekende schroeforchis (S. odorata). Dit zijn beide Noord-Amerikaanse soorten, die kunstmatig worden gekruist in de sierteelt. De Nederlandse kwekerij waar de planten initieel vandaan komen, kon zelfs worden geïdentificeerd.

De aantallen waren oorspronkelijk laag (2014: 7 bloeistengels; 2015: 3; 2016: 6), maar kenden in 2017 plots een hoge vlucht. Toen werden 93 stuks vastgesteld, verspreid over 1/3de hectare. Ondertussen werden ervaringen uitgewisseld met gelijkaardig verlopende meldingen uit Nederland, en werden adviezen ingewonnen bij het Agentschap Natuur & Bos, Agentschap Plantentuin Meise, Naturalis Leiden (NL) en Staatsbosbeheer (NL).

Op basis van die gegevens werd besloten om over te gaan tot verwijdering. Negatieve, ecologische impacten van de soort zijn nog niet ten gronde beschreven. De combinatie van (1) de vastgestelde, snelle uitbreiding; (2) de mogelijkheden tot snelle verwijdering; (3) het artificieel karakter van deze ‘soort’; maken echter dat best geen risico’s worden genomen ten aanzien van de natuurwaarden op het terrein.

Aanvankelijk (2018, 2019) werden volledige planten verwijderd, maar dat bleek later (2020) niet langer haalbaar. De planten maken talrijke, maar fragiele wortelstokken, die manueel moeilijk uit de grond zijn te halen. Zolang zich geen andere beheeropties aandienen, worden daarom enkel bloeistengels verwijderd. Dat moet verdere verspreiding via zaad verhinderen.

De verwijdering van bloeistengels is een eenvoudig, manueel werk dat wordt uitgevoerd aan het begin van de bloeiperiode, eind augustus of begin september. De ingreep dient laat genoeg te gebeuren, wanneer alle bloeistengels zichtbaar zijn, en vroeg genoeg, voordat rijpe vruchten worden gevormd. Meerdere bezoeken kunnen mogelijk zijn. In terreinen waar eerder dat jaar gemaaid is, zijn de bloeistengels alvast makkelijk zichtbaar.

Gebiedsbeschrijving:

Het natuurterrein betreft een nat, heischraal hooiland, dat van uitzonderlijk regionaal belang is (Vlaamse veldzone). Er komen onder andere Geelgroene zegge, Moeraskartelblad, Moerashertshooi, inheemse orchideeën (Dactylorhiza) en veenmossen in voor. Het terrein wordt eenmaal per jaar gemaaid, en niet begraasd.

Het project is nog in uitvoering. Verwijdering van vegetatieve delen (bladrozetten en wortelstokken) blijkt manueel niet langer haalbaar. De verwijdering van bloeistengels is daarentegen eenvoudig. Hoe de populatie verder evolueert, is vooralsnog koffiedik kijken.
Goed gelukt:

Doordat de soort aanvankelijk onbekend was voor de Belgische flora, is er wat tijd overgegaan. Toch kan gezegd worden dat er vrij snel en adequaat is gereageerd op de vaststelling.

Kan beter:

Doordat de aantallen van bloeistengels sterk lijken te fluctueren tussen jaren, kan er een vals gevoel van veiligheid ontstaan bij vermeend lage aantallen. Het advies voor nieuwe meldingen is dan ook om niet afwachtend te reageren. De verwijdering van een aantrekkelijke orchidee als basterdschroeforchis vergt het nemen van een mentale horde.