Inhoud
1. Wees gewaarschuwd! Blijf op de hoogte van invasieve waterplanten en rivierkreeften in uw buurt
2. Gespot, even voorstellen:
3.Reuzenberenklauw, u kan er zich serieus aan branden!
4. LIFE DUNIAS, samen gaan we de dreiging in de Vlaamse duinen tegen
5.Doe mee aan de bioblitz op 21 mei in het Westhoekreservaat
1. Wees gewaarschuwd! Blijf op de hoogte van invasieve waterplanten en rivierkreeften in uw buurt
RIPARIAS(opent nieuw venster) staat voor Reaching Integrated and Prompt Action in Response to Invasive Alien Species. Het is een LIFE-project waarin Belgische overheden hun krachten bundelen om de ontsluiting van waarnemingen en het beheer van exoten te verbeteren. Het project past de bevindingen ook toe op waterplanten en rivierkreeften in de bekkens van de Dijle, Zenne en Mark.
Hoe sneller een waarneming tot bij de terreinbeheerder komt, hoe sneller deze kan ingrijpen. Dit heeft zijn voordeel: een snelle respons betekent ook een lagere beheerkost. Dit betekent dus een win-win voor onze ecosystemen, de wetenschap en de portemonnee.
Om een snelle ontsluiting van waarnemingen mogelijk te maken werd het waarschuwingssyteem(opent nieuw venster) in het leven geroepen. Dit opensourcesysteem brengt de waarnemingen van de projectsoorten(opent nieuw venster) uit verschillende hoeken samen, en dat voor heel Vlaanderen. Ze laat de gebruiker toe om dagelijks op de hoogte te blijven van de nieuwste meldingen. Bent u betrokken in het natuur- of landschapsbeheer, twijfel dan niet om u in te schrijven!
LIFE RIPARIAS is een project van Vlaamse, Brussels en Waalse partners(opent nieuw venster) en is mogelijk dankzij de cofinanciering van de Europese Unie in het kader van het LIFE-Programma (LIFE19 NAT/BE/000953).
Auteurs: Bram D'hondt (INBO), Tim Adriaens (INBO), Lien Reyershove (INBO) en Damiano Oldoni (INBO)
2. Gespot, even voorstellen : Noord-Aziatische modderkruiper duikt op in Vlaanderen
Aziatische Misgurnus-soorten kennen in de regio van oorsprong verschillende toepassingen, echter in Europa zijn het populaire aquariumvissen. Ze kennen verschillende kleurvarianten en vertonen interessant gedrag, wat ze de bijnaam ‘weeraal’ heeft opgeleverd. Door hun verhoogde activiteit bij luchtdrukveranderingen werden hen weervoorspellende eigenschappen toebedeeld. Mogelijk zijn zij door accidentele of opzettelijke vrijlatingen hier in het milieu terechtgekomen. Ze worden in Vlaanderen beschouwd als invasieve exoot en ANB zet in op rapid response om een opmars tegen te gaan. Nicolas Pardon, beleidsmedewerker Invasieve, uitheemse soorten bij het Agentschap Natuur en Bos, kon er ons meer over vertellen.
Gouden kleurvariant M. anguillicaudatus (foto van www.romberg.nl(opent nieuw venster))
Hoe zit het met de verspreiding van Noord-Aziatische modderkruiper in Vlaanderen en bij uitbreiding in buurlanden?
De Noord-Aziatische modderkruiper (Misgurnus bipartitus) is een soort die recent onder de aandacht is gekomen dankzij een onderzoek van Rein Brys, Jeroen Van Wichelen en collega’s van het INBO en Nederlandse RAVON, waarin zij gebruik maken van eDNA om deze soort in het milieu te detecteren. Dit onderzoek bracht een aantal zaken aan het licht. Aziatische modderkruipers werden al sinds 2012 aangetroffen in de Tungelroyse beek, net over de Nederlandse grens. Echter in België werden ze nog niet aangetroffen tot de vangst van enkele exemplaren in 2019 in een poel van Natuurpunt te Bocholt. Verdere monitoring van het gebied aan de hand van eDNA gaf aan dat deze soort veruit het meest vertegenwoordigd is in dit bekencomplex.
Een andere belangrijke vondst dat dit onderzoek aan het licht bracht is dat de Aziatische modderkruiper in kwestie een andere soort betrof dan aanvankelijk gedacht. Van de exemplaren die sinds 2012 in Nederland zijn aangetroffen en anderen sindsdien, werd aangenomen op basis van morfologische en genetische kenmerken dat het ging om M. anguillicaudatus. Echter de genetische analyse van de stalen in het kader van dit onderzoek toont dat het gaat om de M. bipartitus.
Adulte exemplaren van Grote modderkruiper (boven) en Noord-Aziatische modderkruiper (onder) ©Johan Auwerx
En wat maakt dat we nu op onze hoede moeten zijn?
Wel, dat het om een andere soort gaat dan we aanvankelijk dachten. Hierdoor dringt de opmaak van een nieuwe risico-analyse zich op als we deze soort willen laten opnemen op de voor de EU zorgwekkende uitheemse soortenlijst, overeenkomstig de Europese regelgeving. Dit gebeurt door het INBO. Daarnaast is haar verspreiding verontrustend op verschillende vlakken. Eerst en vooral toont dit aan dat deze soort zich op korte tijd veelvuldig kan vermeerderen tot op het punt dat dit de dominante soort in de visgemeenschap is. Zo treedt hij in competitie voor ruimte en voedsel met de inheemse soorten. Aziatische modderkruipers houden zich op tussen de sliblagen en op de bodem waar ze zich voeden met de daar aanwezige prooidiertjes. In hun grote aantallen kunnen zij ook deze gemeenschappen sterk beïnvloeden evenals de abiotische factoren van hun omgeving. Het grootste gevaar schuilt in het feit dat deze soort mogelijk kan hybridiseren met onze inheemse grote modderkruiper, de Misgurnus fossilis, die ooit veelvuldig voorkwam, maar nu heel verspreid en in kleine aantallen. Genetisch zuivere relictpopulaties - - kunnen hierdoor onder druk komen te staan met het risico te verdwijnen.
“In samenspraak met het INBO is een protocol opgesteld om fijnmazige dubbele schietfuiken te plaatsen op strategisch gekozen locaties in het bekencomplex te Bocholt.”
Hoe zal Vlaanderen de opmars van de soort proberen indijken?
Gezien het vroege stadium van de invasie heeft men vanuit ANB besloten een early warning – rapid response actie op te zetten om zo de opmars van deze soort tegen te gaan. In Nederland is gebleken dat de M. bipartitus zich gestaag uitbreidt met enkele kilometers per jaar. Gebeurtenissen zoals de overstromingen van juli 2021 kunnen de uitbreiding van soorten als de modderkruiper verder faciliteren.
In samenspraak met het INBO is een protocol opgesteld om fijnmazige dubbele schietfuiken te plaatsen op strategisch gekozen locaties in het bekencomplex te Bocholt.
Vangst M. bipartitus op 1 locatie te Bocholt (oktober '21) ©Nicolas Pardon
De fuiken worden zo geplaatst dat eventuele bijvangsten niet kunnen verdrinken. De Aziatische modderkruipers kunnen zo gericht worden afgevangen in de hoop deze waardevolle en kritische gebieden te vrijwaren en de toegang tot de rest van Vlaanderen tegen te gaan. Deze belangrijke actie is ook enkel tot stand kunnen komen dankzij de medewerking van Natuurpunt en het Netwerk natuuronderzoek vissen (LIKONA), die op vrijwillige basis de fuiken plaatsen en nakijken.
En zal ook de invasie verder gemonitord worden?
Waterschap Dommel zal de verspreiding langs de Nederlandse zijde van de grens verder opvolgen. De vangsten worden geteld en geïdentificeerd. De modderkruipers worden bijgehouden voor verder onderzoek. Een eerste bemonstering dit jaar toonde de aanwezigheid van Noord-Aziatische modderkruiper op 75% van de onderzochte locaties en ze vertoonden naast 3-doornige en 10-doornige stekelbaars de hoogste densiteit. Uiteraard hopen we dankzij de beheeracties en tellingen de verspreiding van deze soort tegen te gaan, maar we hopen zo ook meer te weten te komen over de populatiedynamica van deze soort, de omstandigheden waarin hij kan voorkomen en de invloeden die hij heeft op het milieu zodat we ons beheer daarop kunnen afstemmen en verbeteren.
Meer weten over deze soort? surf dan naar de website van RAVON(opent nieuw venster)
Auteurs: Nicolas Pardon (ANB) en Anke Stefens (RATO vzw)
2. Gespot, even voorstellen :Afrikaanse klauwkikkers in Vlaanderen?
De Afrikaanse klauwkikker (Xenopus laevis) komt oorspronkelijk uit Afrika ten zuiden van de Sahara. De Latijnse en Nederlandse benamingen verwijzen naar de zwarte nagels op drie van de achterpoottenen van deze kikkers. Hun uiterlijk wijkt sterk af van onze inheemse kikkers (Foto 1B). Ook de kikkervisjes doen vreemd aan met hun visachtig uiterlijk (Foto 1A). Hoewel klauwkikkers perfect aangepast zijn aan een leven in het water, kunnen ze grote afstanden over land afleggen.
Foto (A) Kikkervisjes van de Afrikaanse klauwkikker. (B) Een adult vrouwtje (bovenaan) en mannetje (links).
Introductie
De Afrikaanse klauwkikker is over heel de wereld aanwezig in laboratoria, waar hij wordt gebruikt als modelorganisme in tal van wetenschappelijke onderzoeken. Daarnaast zijn ze populair als aquariumdier. Hierdoor vinden we de soort ook frequent ontsnapt of vrijgelaten terug in het wild.
Problematiek
Omwille van het aanpassingsvermogen ten opzichte van een grote variatie aan habitattypes, vervuilingsgraad en temperaturen en het grote aantal nakomelingen kan de soort zich goed handhaven in de vrije natuur. Té goed zelfs, want ze staat wereldwijd geboekstaafd als een van de honderd meest problematische invasieve soorten. Afrikaanse klauwkikkers zijn echte roofdieren, die alles wat in hun bek past naar binnen spelen, waardoor ze een grote impact hebben op het hele aquatische ecosysteem. Zo kunnen andere amfibieën, vissen en diverse ongewervelden na verloop van tijd verdwijnen onder invloed van deze predator. Bovendien dragen ze onder meer schimmelziekten over die verregaande gevolgen hebben voor inheemse amfibieën.
Status en bescherming
In Europa komen gevestigde klauwkikkerpopulaties voor in Sicilië, Portugal en Frankrijk. Omwille van deze problematiek en het risico op vestiging in andere lidstaten, wordt momenteel bekeken of klauwkikkers toegevoegd kunnen worden aan de lijst van invasieve soorten van de EU. Als de Afrikaanse klauwkikker aan deze unielijst wordt toegevoegd, wordt niet alleen ingezet op een verminderde kans op introductie (verbod op het houden en verhandelen ervan), maar wordt ook van de lidstaten verwacht dat verwilderde populaties bestreden worden.
Spotplaats in Vlaanderen
In 2018 werd in het Franse La Chapelle-d’Armentières een populatie ontdekt. Deze bevindt zich op enkele kilometers van de Belgische grens. Zowel het Vlaamse Heuvelland als het Waalse Komen-Waasten liggen vlakbij. In 2020 is door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een bemonsteringscampagne uitgevoerd in de grensregio om na te gaan of de soort België al was binnengedrongen met behulp van eDNA (environmental DNA) . Er werden toen geen sporen van Afrikaanse klauwkikker teruggevonden(opent nieuw venster). In 2021 werden echter verontrustende eDNA-resultaten gemeld in Wallonië, waaruit bleek dat de soort hier de grens is overgestoken. Om de verspreiding na te gaan in Vlaanderen, zal het INBO de eDNA-bemonstering in 2022 herhalen.
Beheer
Het is van het grootste belang dat de populatie in Frankrijk snel wordt afgevangen. Dit gecombineerd met het gericht bestrijden van eventuele besmettingshaarden in België. Gerichte actie tegen populaties in Frankrijk geven immers aan dat grotere populaties zeer moeilijk onder controle te houden zijn. Langs Belgische kant bevinden zich natuurgebieden van nationaal belang met populaties van Europees beschermde soorten, waaronder de kamsalamander. Introductie van Afrikaanse klauwkikkers in deze kwetsbare systemen moet absoluut vermeden worden.
Auteur: Loïc van Doorn (INBO)
3. Reuzenberenklauw, u kan er zich serieus aan branden!
De provincie West-Vlaanderen voert al jaren campagne tegen de Reuzenberenklauw. Deze enorme schermbloemige, oorspronkelijk uit de Kaukasus, ontsnapt vanuit tuinen en woekert gemakkelijk op voedselrijke en vochtige bodems. Hij verdringt daar de lokale vegetatie. We vinden ze het vaakst langs waterlopen, op braakliggende percelen en in parkachtige terreinen. Het sap van de plant in combinatie met de zon veroorzaakt ernstige brandwonden. Het is dus opletten geblazen als je ze tegenkomt! Het goede nieuws is dat ze niet moeilijk te bestrijden zijn, al vraagt dit wel volgehouden aandacht als de soort op die plek ooit zaad heeft gezet.
Waar meld ik mijn waarneming?
Waarnemingen van reuzenberenklauw binnen de provincie West-Vlaanderen kunnen doorgegeven worden via www.waarnemingen.be(opent nieuw venster) of via het meldpunt reuzenberenklauw@west-vlaanderen.be .
Wat gebeurt er met mijn waarneming?
Provinciale medewerkers van de dienst Waterlopen verwittigen vervolgens de eigenaar of terreinbeheerder, met het vriendelijk verzoek om de plant(en) te verwijderen vóór ze zaad zetten. Op een paar hardleerse uitzonderingen na werkt deze aanpak goed.
De grote terreinbeheerders uit de provincie, van het Agentschap Wegen & Verkeer over Natuurpunt tot Infrabel e.a., worden jaarlijks op de hoogte gehouden van de gemelde vindplaatsen op hun terreinen. Elke organisatie heeft zich geëngageerd om zo veel als mogelijk de soort te bestrijden op eigen domein. Dit heeft ertoe geleid dat het aantal grote haarden met vele tientallen of honderden planten momenteel zeer beperkt is in de provincie. Complete uitroeiing is niet haalbaar, maar op die manier blijft de plant behoorlijk schaars en zijn er nauwelijks of geen gevallen met brandwonden.
Hoe pak je zo een bestrijding nu aan?
De bestrijding moet vóór de zaadzetting gebeuren. De wortel uitspitten kan vanaf dat de bladeren herkenbaar zijn in maart-april tot en met de bloei in juni. Wees daarom op tijd met je communicatie. Einde mei is daarvoor het ideale moment omdat de planten dan al zeer herkenbaar zijn. Let wel: er bestaan veel andere witte schermbloemigen, maar die soorten moeten juist niet bestreden worden. Ze spelen een belangrijke rol in de natuur!
Informatie voor beheerders én het brede publiek is hier (opent nieuw venster)te vinden. Je vindt er ook een folder en een uitgebreid filmpje(opent nieuw venster) op Youtube over herkenning en bestrijding: “Hoe Reuzenberenklauw bestrijden”. Deel gerust!
Auteur: Olivier Dochy (Provincie West-Vlaanderen)
LIFE DUNIAS, samen gaan we de dreiging in de Vlaamse duinen tegen
DUNIAS is een letterwoord en staat voor ‘DUNe restoration by tackling Invasive Alien Species’, vrij vertaald: het herstel van onze duinen door het verwijderen van woekerplanten.
In dit natuurherstelproject zullen duingebieden langsheen de volledige Vlaamse kuststrook vrijgemaakt worden van struikachtige invasieve plantensoorten. De projectpartners ondernemen diverse acties in de Vlaamse duinengebieden, maar ook jij kan je steentje bijdragen.
Dreiging in de Vlaamse duinen
De Vlaamse kustduinen vormen een uniek ecosysteem met heel wat bijzondere en beschermde dieren en planten zoals de rugstreeppad, de heivlinder en heel wat soorten orchideeën. Er zijn verscheidene Europees beschermde natuurtypes terug te vinden, die vandaag helaas onder druk staan door o.a. invasieve exotische planten(opent nieuw venster), zoals rimpelroos, mahonie, boksdoorn en Amerikaanse vogelkers. Deze planten komen langsheen de volledige Vlaamse kuststrook voor en verdringen er de lokale duinnatuur.
Woekerplanten komen op verscheidene manieren in de duinen terecht. Sommige Zuiderse planten breiden zich op een natuurlijke wijze uit door klimaatopwarming, maar vaak worden exoten aangeplant in privé tuinen of gemeentelijk parken die grenzen aan de duinen, van waaruit deze planten ‘ontsnappen’ in de vrije natuur (bv. vogels eten zaden op, waarna deze via hun uitwerpselen in omringende duinnatuur belanden). Een ander bekend probleem is het dumpen van tuinafval in de natuur, waarna sommige planten zich spontaan vestigen en nadien uitbreiden in de duingebieden.
Natuurherstel in de duinen
Met LIFE DUNIAS laten ANB en hun partners de inheemse soorten opnieuw floreren in ons uniek duingebied door de invasieve exoten te verwijderen. Met kranen worden de woekerplanten uit het duinenzand gegraven, waarna dit ter plekke gezeefd wordt. Hierna kan de inheemse natuur zich weer herstellen. Niet schrikken dus, als je binnenkort grote machines aan het werk ziet langs de kuststrook. Ze verzekeren de toekomst van onze duinen!
Wat kan jij doen?
Ook jij kan een belangrijke rol spelen bij het natuurherstel van onze duinen. Woekerplanten hebben vaak prachtige bloemen waardoor ze graag gezien zijn in onze tuinen. Ze horen er echter niet thuis en brengen ecologische en economische schade met zich mee. Kies jij voortaan voor inheemse planten in jouw tuin?
Daarnaast moedigen we jullie aan om invasieve planten te signaleren via www.waarnemingen.be(opent nieuw venster): zo voorkomen we in de toekomst verdere overwoekeringen van het duinenlandschap. Jullie waarnemingen gebruiken we namelijk om snel de nodige actie te ondernemen!
Zin om de handen uit de mouwen te steken? Neem dan deel aan onze soorten-safari/bioblitz(opent nieuw venster) op 21 mei in het Westhoekreservaat. Tot dan?!
Meer weten over LIFE DUNIAS?
Dit project is gestart op 1 december 2021 en loopt tot 1 december 2026. Samen met 15 partners zal het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), via een gecoördineerde aanpak, deze woekerplanten verwijderen. Het DUNIAS project ontvangt financiële steun via het Europese LIFE(opent nieuw venster)-programma, alsook van de projectpartners.Ontdek meer over onze concrete acties, timing en de beschermde natuurtypes via www.natuurenbos.be/life-dunias(opent nieuw venster)
Auteurs Reinhardt Strubbe (ANB) en Debby Deconinck (ANB)
Doe mee aan de bioblitz op 21 mei in het Westhoekreservaat!
Om onze topnatuur aan de kust te herstellen zal het LIFE Dunias project de komende 5 jaar focussen op het verwijderen van woekerplanten zoals mahonie, Amerikaanse vogelkers en struikaster. Tijdens de bioblitz bescherm jij mee onze inheemse natuur door planten in kaart te brengen.
Voer jij de meeste plantensoorten in via de smartphone app? We doorkruisen in groep het gebied en gaan samen op zoek naar invasieve soorten. Dit is geen gegidste wandeling, enkel met een actieve bijdrage van jou kan je deze uitdaging tot een goed einde brengen!
Graag inschrijven voor 15 mei via https://www.vlaanderen.be/inbo/inschrijvingen-life-dunias-bioblitz/(opent nieuw venster) .
