Het is van belang om zelf kritisch na te denken over de reden van de aanplant, wat willen we dat deze bomen voor ons doen? Vaak zal die vraag meerdere antwoorden hebben. Er is dus altijd een combinatie van gebruiken die we verwachten van bomen op een bepaalde locatie.
Het is belangrijk om prioriteiten aan te brengen in de verwachte functies. Sommige functies zullen fundamenteel zijn terwijl andere bijkomstig zijn. Welke functies de fundamentele functies zijn, is afhankelijk van de locaties en je eigen prioriteiten. Schrijf je motivering op! Als je later je keuzes moet verdedigen, voor bijvoorbeeld een schepencollege, moet je de denkoefening niet opnieuw doen. Motiveer je keuzes door je te baseren op de SDG’s, beleidsplannen en ecosysteemdiensten.
We kunnen bomen gebruiken om ecosysteemdiensten te vervullen, een structuur aan te brengen of om de biodiversiteit te ondersteunen.
Ecosysteemdiensten
Ecosysteemdiensten (ESD) verwijzen naar alle voordelen en diensten die ecosystemen aan de samenleving leveren. Deze omvatten onder andere natuurlijke bescherming tegen overstromingen, bestuiving door wilde insecten, natuurlijke waterzuivering, klimaatregulering en natuurgebonden recreatie.
Deze diensten kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: producerende diensten, regulerende diensten en culturele diensten.
Voorbeelden van ecosysteemdiensten (INBO (naar Planbureau voor de leefomgeving,Nederland))
Producerende diensten betreffen de producten die we direct uit ecosystemen halen, zoals genetische bronnen, voedsel, vezels en grondstoffen. Als je bijvoorbeeld biomassa nodig hebt om gemeentelijke werkplaatsen te verwarmen, is het verstandig om snelgroeiende boomsoorten te selecteren die snel oogstbaar hout kunnen leveren.
Regulerende diensten omvatten voordelen die voortkomen uit het vermogen van bomen om bepaalde processen te reguleren, zoals het beïnvloeden van de gevoelstemperatuur en de luchtkwaliteit. Als je bijvoorbeeld fijn stof wilt filteren dat uit de overheersende windrichting naar een woonwijk komt, kies je bomen met ruwe of behaarde bladeren omdat deze meer fijn stof kunnen afvangen. Naaldbomen zijn wintergroen, zij kunnen dus het ganse jaar door de lucht filteren.
Culturele diensten omvatten voordelen zoals geestelijke verrijking, cognitieve ontwikkeling, recreatie en landschapsbeleving. Bomen kunnen ook worden gebruikt om cultureel erfgoed te benadrukken. Daarbovenop kan een boom op zich erfgoedwaarde bezitten. Voor cultuur-historische diensten is het belangrijk om een historische analyse van de omgeving uit te voeren om te bepalen welke boomsoorten passend zijn. Bijvoorbeeld, als het doel is om de sfeer van een 18e-eeuws park te herstellen, kunnen specifieke boomsoorten worden gekozen om dit doel te bereiken, waarbij ze zowel inheems als uitheems kunnen zijn, zodoende bevorder je het behoud van bouwkundig en natuurlijk erfgoed.
Structuur aanbrengen
Je kan bomen op verschillende manieren aanwenden om het verkeer te begeleiden. Via onderstaande manieren kan je bomen gebruiken om een gecontroleerde en veilige verkeerssituatie te creëren. Het voordeel van bomen ten opzichte van klassieke verkeersinfrastructuur is dat ze ook nog andere functies vervullen zoals het verfraaien van de omgeving, het verbeteren van de luchtkwaliteit en het ondersteunen van biodiversiteit.
Bomen kunnen gebruikt worden als visuele en fysieke afscheiding. Bomen en andere vegetatie kunnen dienen als effectieve visuele afscheiding tussen ruimtes. Als je graag deze afscheiding zo snel mogelijk na aanplant bereikt, kan je kiezen voor snelgroeiende soorten. Daarnaast kunnen bomen ook gebruikt worden om zwakke weggebruikers fysiek te beschermen tegen gemotoriseerd verkeer. Bladeren kunnen ook een deel van de uitlaatgassen afvangen waardoor de luchtkwaliteit voor fietsers en voetgangers verbetert.
Bomen kunnen ook worden gebruikt om verkeer te vertragen, hetzij door het creëren van een tunnel-effect, hetzij door ze op strategische plaatsen als verkeersobstakels in te zetten.
Door bomen op slimme locaties te plaatsen, kan je foutief parkeren vermijden. Dit draagt bij aan ordelijke en veilige omgevingen. Mogelijks zal de boom daardoor een hoge betreding of compactatie in de boomspiegel ervaren. Kies een boomsoort die hier mee om kan gaan en/of breng structuren aan die de boomspiegel beschermen.
Je kan bomen ook gebruiken voor het tegengaan van verblinding door laagstaande zon in het najaar, wat de veiligheid op de weg verbetert en de kans op ongelukken vermindert. Hierbij wordt rekening gehouden met de bladeren die nog aanwezig zijn in oktober. Op deze manier kan je bomen gebruiken om het aantal verkeersdoden te verminderen.
Deze bomen zorgen voor een scheiding van de verkeersstromen en voorkomen foutief parkeren in een schoolstraat. Het rooster beschermt de boomspiegel tegen compactatie zonder infiltratie tegen te houden. (Vito Leyssens)
Bomen hebben een aanzienlijke invloed op het esthetische aspect van een landschap, met de mogelijkheid om het uiterlijk van een stedelijke omgeving te vormen en te verfraaien.
Ze voegen visuele aantrekkingskracht toe en kunnen specifieke sferen creëren die passen bij het gewenste landschapsontwerp. Hierbij is het belangrijk om boomsoorten te kiezen op basis van het volwassen uiterlijk, dat vaak verschilt van jongere exemplaren van dezelfde soort.
Strategisch geplaatste bomen kunnen worden gebruikt om inkijk in private tuinen te voorkomen, waardoor privacy wordt gewaarborgd. Hierbij wordt rekening gehouden met de groeisnelheid en het bladerdek op ooghoogte. Dit draagt bij aan een aangename leefomgeving voor bewoners en bezoekers.
Het tunneleffect bekomen door de bomen draagt op een unieke manier bij aan de omgevingsbeleving (Peter Vandyck)
Biodiversiteit ondersteunen
Het bevorderen van lokale biodiversiteit in stedelijke gebieden vereist een doelgericht bomenbeleid. Bomen en bomenrijen fungeren als essentiële stapstenen en corridors voor diverse soorten. De keuze voor boomsoorten die de hoogste ecologische waarde bieden, hangt af van de lokale context, reeds aanwezige boomsoorten en de organismen die men wenst te ondersteunen.
Een voorbeeld is het creëren van een corridor voor het Groot Vliegend Hert. Deze keversoort gedijt het best bij streekeigen bomen die zijn opgekweekt uit autochtoon plantmateriaal. Door zorgvuldige selectie van geschikte bomen ontstaat een ideale habitat.
Kortom, strategisch geplaatste bomen kunnen de biodiversiteit in stedelijke omgevingen sterk bevorderen. Een gericht bomenbeleid, waarbij rekening wordt gehouden met lokale behoeften en de aanwezige biodiversiteit, kan een cruciale rol spelen in het creëren van veerkrachtige stadsecosystemen.
Auteurs Vito Leyssens en Peter Vandyck
