LIFE Nardus & Limosa

Een ven kan ontstaan op een plaats waar water op een ondoordringbare laag stuit. Zo'n ven staat niet in verbinding met het grondwater, maar wordt enkel door neerslag gevoed, waardoor het waterpeil nogal kan schommelen. Vennen komen ook voor op plaatsen waar het grondwater boven het maaiveld uitkomt. Het water is doorgaans voedselarm en matig zuur. We vinden ze vooral in het heide- en veengebieden, bijvoorbeeld op plaatsen waar water zich verzamelt in putten die het resultaat zijn van vroegere veenwinning of waar zoveel zand is weggestoven dat de grondwatertafel is bereikt. Dat betekent wel dat ze in tijden van extreme droogte langdurig kunnen droogvallen. Door het veranderende klimaat kunnen deze perioden steeds vaker gaan voorkomen. Naast droogte is ook stikstofdepositie een bedreiging voor de vennen. Verzuring en vermesting tasten de biodiversiteit in de vennen en de gezondheid van de bodems aan.

Vanwege het bijzondere leefmilieu zijn vennen enorm belangrijk voor de biodiversiteit. In en rondom vennen komen specifieke soorten voor die nergens anders worden aangetroffen, zoals oeverkruid en speerwaterjuffer.

Uitmijnen is een vorm van natuurontwikkeling over langere termijn. Het is een aangepaste landbouwmethode gericht op het afvoeren van fosfor waardoor de overgang van landbouw naar natuur gradueel verloopt. Deze techniek kan ingezet worden als overgangsscenario ter voorbereiding van natuurbeheer. Uitmijnen wordt gezien als een snellere verschralingstechniek dan maaien maar trager dan ontgronden.

Bij maaibeheer zetten we de vegetatie kort. In een gazon wordt dit vele keren tijdens het groeiseizoen gedaan. Bij hooilanden maaien we 1, 2 of 3 keer per jaar en bij ruigtes maaien we maar 1 keer om de 2 tot 5 jaar. In tuinen zullen we voor te maaien gebruiken maken van kleine toestellen zoals een grasmaaier voor het gazon en een zeis, bosmaaier of een 1-assige trekker met maaibalk voor een hooilandje. Buiten de tuin maaien we met grotere toestellen zoals cirkelmaaiers, maaibalken en klepelmaaiers die we meestal op tractors monteren. Wanneer we een vegetatie afmaaien ruimen we het afgemaaide materiaal op. Dit om voedingstoffen te verwijderen (verschralen) en de vegetatie open te maken zodat minder krachtige groeiers ook een kans krijgen. In graslanden gebeurt dit als hooi of via natte afvoer. Bij hooibeheer keren we het gemaaide gras een aantal keer om zodat het kan drogen en persen het dan samen tot balen om van het grasland te halen. Bij natte afvoer wordt het maaisel onmiddellijk opgeraapt of opgezogen na het afmaaien. Het afmaaien van de vegetatie is voor vele diersoorten een drastische ingreep. De plaats waar ze schuilen, hun eitjes afzetten of waar de rupsen leven is plots verdwenen. Daarom is het belangrijk voldoende vegetatie te laten staan. Als men maar 1 of 2 ha maait kan dit door in de randen een ruigte te laten. Maaien we meerdere hectares dan werken we gefaseerd. Bij gefaseerd maaibeheer laten we een deel, minstens 1/5 van het hooiland staan tot het volgende jaar.

Stikstof is een essentiële voedingsstof voor de groei van planten. In de laatste eeuw leidde het gebruik van kunstmest en drijfmest, waarvan stikstof een belangrijke component is, tot drie à zes maal hogere gewasopbrengsten in de landbouw. Helaas komt een deel van die stikstof ook in natuurlijke ecosystemen terecht. Dit leidt tot verschuivingen van zeer soortenrijke maar voedselarme vegetaties naar voedselrijke situaties met maar enkele nitrofiele soorten. Hoogproductieve soorten overschaduwen bij voldoende voedsel door hun hoge groeisnelheid de minder productieve soorten, waardoor deze door gebrek aan licht geen kans krijgen. Het verlies aan biodiversiteit in natuurgebieden is ten gevolge van deze stikstof dus hoog. Gekende voorbeelden zijn vergrassing van droge heide met Bochtige smele, natte heide met Pijpenstrootje en kalkgraslanden met Gevinde kortsteel.

Fosfaat is de vorm waarin fosfor (P) het meest in verbindingen voorkomt. Fosfaatverbindingen vormen samen met nitraten het belangrijkste bestanddeel van kunstmest en zijn dus een belangrijke voedingsstof voor planten. Fosfaat is een essentieel onderdeel van DNA. Sommige ecosystemen danken hun diversiteit aan de beperkte hoeveelheid fosfaat, we noemen ze fosfaatgelimiteerd. Toevoegen van fosfaat doet vervolgens de biodiversiteit dalen.

Heischrale graslanden zijn nauw verwant aan de droge heide, maar verschillen daarvan omdat de dominante soorten geen dwergstruiken zijn, wel grassen en andere kruiden. Deze plantengemeenschappen hebben het uitzicht van een vrij aaneengesloten grasmat gedomineerd door doorlevende, kruidachtige planten (een verschil met de klasse der droge graslanden op zandgrond). De bodems zijn gemiddeld iets beter dan onder heide : voedselarm tot matig voedselarm, matig zuur tot neutraal, droog tot vochtig. Heischrale graslanden zijn zeker niet gebonden aan zandbodems, ook op venige gronden of vooral op leembodems komen ze voor.

Het is al lang bekend dat veel plantensoorten een voorraad kiemkrachtige (levende) zaden in de bodem kunnen achterlaten die wachten op gunstige omstandigheden om te kiemen. Dit fenomeen noemt men een zaadbank. Niet alle zaden zijn echter in staat om lang kiemkrachtig te blijven, zij komen terecht in wat men noemt een tijdelijke zaadbank (die bevat zaden die jonger zijn dan één jaar). Kiemkrachtige zaden die langer dan één jaar in de bodem blijven liggen (de zaden kunnen immers ook opgegeten worden door dieren) komen terecht in wat wetenschappers een permanente zaadbank noemen. Voor het herstel of de ontwikkeling van natuur is vooral deze laatste soort zaadbank van belang.

Verschraling is het verminderen van de hoeveelheid voedsel dat beschikbaar is voor de groei van de vegetatie.

Eutrofiëring of vermesting zorgt er voor dat er meer voedingsstoffen aanwezig zijn in de bodem, de lucht en het water. Dat lijkt op het eerste zicht niet erg, planten hebben nutriënten nodig. In natuurlijke vegetaties en ecosystemen zal een overaanbod aan voedsel een ontwrichting veroorzaken. Sommige soorten kunnen sneller of beter profiteren van voedsel zoals algen in waterecosystemen en brandnetels op landecosystemen. Slechts enkele soorten nemen dan alle plaats in, ten koste van dikwijls veel zeldzamere soorten. Eutrofiëring is een van de grootste problemen in het hedendaags natuurbeheer.

In de wetenschappelijke, plantkundige betekenis slaat heide op een vegetatietype dat wordt gedomineerd door altijdgroene dwergstruikjes. In ruimere zin kan het een landschapstype met heidevlakten, stuifduinen, vennen en naaldbomen omvatten.