Humaan beheer van exoten: een handleiding:
Beheer van invasieve uitheemse soorten brengt heel wat deontologische vragen met zich mee. “Wat is humaan doden en hoe organiseer je dit in de praktijk?” is daarbij niet de minste. Onder leiding van het IUCN werd een handleiding opgesteld die terreinwerkers wil helpen bij het beantwoorden van die vraag. We lichten in onderstaand artikel ook graag enkele praktische voorbeelden toe.
Wat is humaan doden? Een handleiding
Invasieve uitheemse soorten worden beschouwd als een van de belangrijkste oorzaken van biodiversiteitsverlies. In dat kader worden beheerrichtlijnen opgesteld. Het beheer van invasieve uitheemse soorten wordt in Vlaanderen gebaseerd op de Europese verordening en het soortenbesluit. De implementatie van de Europese verordening 1143/2014 over invasieve uitheemse soorten vereist dat lidstaten beheermaatregelen nemen, dierenwelzijn indachtig. Het Soortenbesluit geeft aan dat dieren, die het voorwerp zijn van bestrijding, op een diervriendelijke manier moeten worden gedood. Maar wat is diervriendelijk doden? Om de lidstaten te ondersteunen in die vraag, heeft de Europese Commissie de volgende publicatie uitgewerkt, onder leiding van de IUCN: “Manual for the management of vertebrate invasive alien species of Union concern, incorporating animal welfare(opent nieuw venster)”. In dit naslagwerk zijn de resultaten van 8 regionale workshops,een internationaal symposium en advies van tal van experten verwerkt. Het geeft onder meer voor 22 gewervelde dieren van de Unielijst een overzicht van:
- Toe te passen technieken;
- Kosteneffectiviteit van deze technieken;
- De internationale standaarden en regelgeving;
- Het kader ter evaluatie van de humaniteit van maatregelen.
Enkele voorbeelden van humaan doden in de praktijk:
Humaan doden van Muntjak:
In Vlaanderen wordt Chinese muntjak vooral beheerd door middel van afschot. Afschot door een competente schutter wordt beschouwd als een beschikbare en humane methode voor het uitroeien van deze soort. Uitroeiing is in Vlaanderen namelijk nog steeds het objectief .
Humaan doden van de Amerikaanse Stierkikker:
Ook in het geval van de Amerikaanse stierkikker is afschot een effectieve methode. Evenals afvangen en invriezen. Deze laatste methode weliswaar met de kanttekening dat deze voorafgaand in een klein waterreservoir (+- 5L) minstens 4h op 2°C worden gezet om ze daarna minstens 24h op -20°C te zetten (Descamps S., 2022. Unpublished).
Humaan doden van de Lettersierschildpad:
Lettersierschildpadden afvangen dient te gebeuren met vangkooien, die toelaten dat de dieren aan de oppervlakte blijven ademen. Andere methoden zijn niet aan te raden. De euthanasie van deze dieren gebeurt bij voorkeur door middel van farmaceutica. Het dier dient zich op een ideale voorkeurstemperatuur te bevinden (25-30°C). Vervolgens wordt het verdoofd, met bijvoorbeeld Alfaxalone, en daarna wordt er intraveneus ofwel intracoelomaal pentobarbital, ofwel T61 ingespoten. Dieren die vermoedelijk dood zijn kunnen worden ingevroren voor de zekerheid. Bij voorkeur worden voor het invriezen de hersenen vernietigd (pithing). Dieren zonder meer invriezen, is niet acceptabel, aangezien wetenschappers vermoeden dat dit een zeer pijnlijke dood is.
Andere niet toe te passen methoden zijn onthoofding (hersenen kunnen nog actief zijn, bovendien pijnlijke methode), inhalatie van gassen en slecht uitgevoerde destructie van de kop door niet competente personen (Advies UGent op vraag van ANB). Afschot wordt ook als een aanvaardbare methode beschouwd.
Ongeacht al deze informatie blijft preventie en het vermijden van nieuwe soorten te introduceren de meest diervriendelijke beheermethode.
Auteur: Nicolas Pardon (ANB)
Gespot, even voorstellen: Shimofuri-grondel (Tridentiger bifasciatus)
Hoe herkennen?
De Shimofuri-gronde(opent nieuw venster)l is een vissoort uit de familie van Gobiidae. De soort wordt tot 12 cm lang en wordt gekenmerkt door een oranje rand op de tweede rugvin, een gele rand op de anaalvin, witte stippen ventraal aan de bek en een gestreept-gemarmerd patroon op de kaak en het kieuwdeksel. De kleur kan verder variabel zijn binnen de soort.
Niet te verwarren met:
De kleuring van de vinnen maakt dat de soort goed kan worden onderscheiden van inheemse soorten en ponto-caspische soorten zoals zwartbekgrondel. De witte vlekken op de flank die soms kunnen voorkomen, komen ook voor bij de kameleongrondel, die ook uit Azië afkomstig is, maar vooralsnog niet in Vlaanderen is waargenomen.
Herkomst en status in Vlaanderen
De soort is inheems in Azië, van Japan tot China en Zuid-Korea. Allochtone populaties bestaan ook in China. Verder is er ook een gevestigde populatie in Californië sinds de jaren ’90. In 2022 werden twee individuen van de soort gevangen in het Kanaal Gent-Terneuzen(opent nieuw venster) in Gent(opent nieuw venster), een eerste waarneming in België en bij uitbreiding in Europa.
Problematiek
Voorlopig zijn enkel de 2 individuen waargenomen. Echter de teruggetrokken levenswijze en mogelijke verwarring met andere soorten, kan ervoor zorgen dat deze soort tot nog toe ongedetecteerd was. Deze soort is waarschijnlijk via ballastwater hier terechtgekomen. Dit medium is ook een vector voor andere grondelsoorten. De snelle opmars van Ponto-Caspische grondelsoorten toont aan dat grondels snel een invasief karakter kunnen vertonen. Meldingen van grondels op Waarnemingen.be kan de status van deze soorten helpen in kaart brengen en ervoor zorgen dat gepaste maatregelen kunnen worden genomen.
Bronnen:
- Verhelst, P., & Verreycken, H. (2023).First record in Europe of the Asian gobiid, shimofuri (marbled)gobyTridentiger bifasciatusSteindachner, 1881.Journal of FishBiology,1–3. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jfb.15362 (opent nieuw venster))
- https://www.natuurpunt.be/nieuws/de-eerste-waarneming-van-de-shimofurigrondel-europa-kanaal-gent-terneuzen-20230321(opent nieuw venster), geraadpleegd 20 april 2023
Auteur: Nicolas Pardon (ANB)
Gespot, even voorstellen: Marmergrondel (Proterorhinus semilunaris)
Hoe herkennen?
De marmergrondel (opent nieuw venster)is een vissoort uit de familie van de Gobiidae. De soort wordt tot 10 cm lang en wordt gekenmerkt door een donkerbruin tot donkergrijs gemarmerde tekening met donkere vlekken. In de paaitijd kleuren de mannetjes bijna zwart. Het belangrijkste kenmerk om de marmergrondel te onderscheiden van andere grondelsoorten zijn de buisvormige neusopeningen.
Niet te verwarren met:
De marmergrondel onderscheidt zich van de inheemse rivierdonderpad en de beekdonderpad doordat de buikvinnen van de marmergrondel vergroeid zijn tot een zuignap, bij de donderpad zijn deze gescheiden. Onderscheid met andere uitheemse grondels zoals de zwartbekgrondel is dat deze geen buisvormige neusopeningen hebben. Zwartbekgrondel heeft daarenboven een zwarte vlek in de eerste rugvin, bij de marmergrondel ontbreekt die vlek.
Herkomst en status in Vlaanderen
Oorspronkelijk komt de soort voor in de stroomgebieden ten westen en noordwesten van de Zwarte Zee. Waarschijnlijk als gevolg van rivierkanalisaties is de soort stroomopwaarts beginnen uit te breiden in de Donau in de jaren ‘90. Zo verspreidde hij zich verder naar het stroomgebied van de Rijn via het Main-Donaukanaal. In Nederland is de soort het eerst waargenomen in 2002. In Vlaanderen dateert de eerste waarneming van 2010 in de Grensmaas. Inmiddels wordt deze soort vooral gevonden in Antwerpen en Limburg in tal van watertypes.
Problematiek
Deze soort heeft zich via menselijke structuren in sneltempo verspreid. Haar verspreiding vormt een mogelijk risico voor inheemse bodemsoorten, zoals rivierdonderpad en bermpje, al lijkt het niet zo’n vaart te lopen als bij de zwartbekgrondel.
Bronnen:
- Ravon.nl: https://www.ravon.nl/Soorten/Soortinformatie/marmergrondel(opent nieuw venster) , geraadpleegd 20 april 2023
- Cammaerts et al. (2012) Aquatic Invasions 7 (2): 251–258; doi: http://dx.doi.org/10.3391/ai.2012.7.2.011(opent nieuw venster)
- Mombaerts et al. (2014) Aquatic Invasions 9 (3): 305–314; doi: http://dx.doi.org/10.3391/ai.2014.9.3.06(opent nieuw venster)
Auteur: Nicolas Pardon (ANB), Hugo Verreycken (INBO), Tim Adriaens (INBO) en Pieter Boets (PCM)
Kijk mee uit naar de Wilde rijst (Zizania latifolia)
De Manjoerese wilde rijst(opent nieuw venster), ook wel bekend als de brede watergerst, wordt meer en meer gevonden aan (vis)vijvers en op kanaalbermen. Het is een vaste, meerjarige plant die enkele meters hoog kan worden en groeit in en aan de oevers van stilstaand of langzaam stromend water in vennen, meren, vijvers, waterlopen en moerassen. De soort is afkomstig uit Mantsjoerije, een regio die een groot stuk van China en Rusland beslaat. Ze komt ook voor in India, Japan, Korea en Vietnam. Daar zijn vooral de stengels van de plant een populaire groente.
Hoe herkennen?
Zizania latifolia is te onderscheiden van andere oeverplanten met brede (2-5 cm), grasachtige bladeren (vb. lisdodde, liesgras, gele lis, kalmoes, prachtriet) aan de gekielde, witachtige middennerf. De bladrand is minuscuul gezaagd, genoeg om je te snijden bij aanraking. Karakteristiek zijn de zwarte vlekjes aan de basis van de bladeren, waar ze kort aangehecht zijn op de stengel. In België en Nederland is de soort nog niet in bloei gevonden dus vermeerdering gebeurt uitsluitend vegetatief via wortelstokken.
Meer informatie over de soort op de soortpagina(opent nieuw venster) van waarnemingen.be en in deze herkenningsbrochure van RIPARIAS(opent nieuw venster).
Status en trend in Vlaanderen
De wilde rijst werd voor het eerst gevonden in 2010 in Wallonië. Hoewel het aantal vindplaatsen voorlopig nog beperkt is, werd ze ook op andere plekken gevonden. Bekende vindplaatsen zijn bijvoorbeeld de oevers van de Moervaart in Moerbeke en de Vogelzangbeek in Anderlecht en de Laambeekvallei in Lummen.
Op verschillende plaatsen in Europa gedraagt de plant zich als een invasieve soort. Door haar forse groei kan ze een structurele impact hebben op de oever- en waterplantenvegetaties. In Litouwen bijvoorbeeld vormt ze dominante vegetaties die met riet concurreren. Ze wordt ook in verband gebracht met een verhoogd risico op erosie en overstromingen. Om die redenen werd ze na risicoanalyse toegevoegd aan de alarmlijst(opent nieuw venster) van het LIFE RIPARIAS project.
Wilde rijst gespot: Wat nu?
Tijd dus voor snelle respons! Geef je waarnemingen door via waarnemingen.be (opent nieuw venster)
Auteur: TIm Adriaens (INBO)