Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Essen-Elzenbos met Gewone braam

In deze rompgemeenschap wordt de kruidlaag gedomineerd door Gewone braam en is Grote brandnetel een aspectbepalende soort. Op arme bodems is een analoge, door bramen gedomineerde rompgemeenschap van het Dennen-Eikenbos te vinden (bostype I1). Deze onderscheidt zich van het Essen-Elzenbos met Gewone braam door de afwezigheid van Grote brandnetel en de aanwezigheid van Stekelvarens als constante soorten.

Bramen kunnen tot dominantie komen in een natuurlijke successie van landbouwgrond naar bos, als zich nog geen dichte boom- of struiklaag heeft ontwikkeld. Heel wat opnamen van het Essen-Elzenbos met Gewone braam situeren zich in populierenbestanden die enkele decennia geleden werden aangeplant op landbouwgronden. Anderzijds kunnen bramen als gevolg van verstoringen ook op de voorgrond treden in bossen waar voorheen een gevarieerde vegetatie aanwezig was. In dit geval is sprake van verbraming. Sterke verbraming heeft in deze bossen een negatief effect op de soortenrijkdom indien de dominantie door bramen lang stand houdt. In goed ontwikkelde bossen kan de soortenrijkdom van de vegetatie hierdoor achteruit gaan of zelfs verdwijnen en wordt kwaliteitsvolle bosverjonging sterk bemoeilijkt (Kirby, 1990). Stikstofdeposities worden vaak als oorzaak van verbraming genoemd, maar hiervoor zijn in de literatuur geen aanwijzingen gevonden. Verbraming kan meestal worden toegeschreven aan een toegenomen lichtbeschikbaarheid. In bossen waar een struiklaag vrijwel ontbreekt en het kronendak meer licht doorlaat als gevolg van kappingen of van een teruglopende vitaliteit van de boomlaag, zal verbraming optreden. Ook verdroging van voorheen door grondwater gevoede of regelmatig overstroomde bodems kan leiden tot verbraming (Bijlsma, 2004). Verbraming is al eeuwenlang gekend en werd vaak bestreden in noordwest-Europese bossen. Vanaf de late Middeleeuwen tot ca. 1900 werden bossen voornamelijk beheerd als hakhout, vooral van Eik. Als onderdeel van een ca. tien jaar durende hakhoutcyclus treedt telkens een bramenfase op, drie tot vier jaar na het afzetten. Deze fase verdwijnt weer door lichtgebrek naarmate de hakhoutloten en de struiksoorten uitgroeien en zich tot een gesloten kronendak aaneensluiten (Bijlsma, 2004). Vaak werden bramen tijdens de houwverzorging ook actief bestreden door ze te ontwortelen, te maaien of te begrazen (Tack et al., 1993).

Verspreiding:

Het Essen-Elzenbos met Gewone braam vindt men over heel Vlaanderen. Met 55 opnamen in het vegetatiemeetnet van de bosinventarisatie (Bos & Groen, 2001) heeft dit type een aandeel van 4,7 % van het actuele Vlaamse bosareaal of een oppervlakte van ca. 7000 ha.

Bodem:

Het Essen-Elzenbos met Gewone braam komt op verschillende bodemtypes voor, van zand tot leem maar heeft een voorkeur voor matig natte tot zeer natte bodems zonder profielontwikkeling of met een sterk gevlekte of verbrokkelde klei-aanrijkingshorizont.

Ellenbergwaarden:

Het Essen-Elzenbos met Gewone braam wordt gekenmerkt door halfschaduw- tot lichtverdragende planten van frisse tot vochtige, tussen matig stikstofrijke en stikstofrijke, tussen matig zure en zwak zure bodems.

Natuurbeheer (onderhoudsbeheer) uitgebreid:

De combinatie van goede bodemvruchtbaarheid en geringere kwetsbaarheid van bodem en vegetatie maken dit bostype geschikt voor een multifunctioneel bosbeheer op basis van structuurrijke en soortenrijke bestanden. Het beschikbare boomsoortenpallet is immers zeer ruim met een hoge te verwachten groeikracht. Op de frisse voedselrijke standplaatsen kan ook Populier een prominente plaats innemen (zie vorig type). Een dichte braamvegetatie vormt op zich geen probleem. Het is enkel hinderlijk bij de bestandsverpleging. Bij een qua bosstructuur (gelaagdheid, soortensamenstelling, leeftijd) uniforme uitgangssituatie op lemige of zandlemige bodem is een tijdelijke dominantie van bramen een onvermijdelijke fase in jonge bossen in de ontwikkeling naar een meer gestructureerd bos. Naarmate de bestanden structuurrijker, meer gesloten en ouder worden, worden ze ook donkerder en wordt het bramenmassief spontaan teruggedrongen (Bijlsma, 2004). Soms gaat het echter niet om jonge bossen, maar om waardevolle oude bossen met een rijke voorjaarsflora, waar een sterke verbraming meestal het gevolg is van een zware verstoring. Op zich horen bramen thuis in deze bostypes maar verstoringen kunnen er toe leiden dat er zich tientallen jaren een gesloten bramenmassief vormt. Bosplanten die niet beschikken over een lang levende zaadbank, zoals Bosanemoon, Gele dovenetel of Witte klaverzuring, raken verstikt en verdwijnen uiteindelijk. Hier dringen zich wel herstelmaatregelen op om de sterke dominantie van Gewone braam te doorbreken. Ook hier kan door het nastreven van een gesloten structuurrijk bosbestand de verbraming teruggedrongen worden. Dit kan door bij eventuele kappingen de struiklaag zoveel mogelijk te ontzien. Waar de toestand precair is, kan dit proces echter versneld worden door actieve aanplant van een struiklaag (al dan niet voorafgegaan door maaien van het bramenmassief). Vooral Hazelaar is hierbij zeer effectief (Bijlsma, 2004). Ook begrazing door reeën kan verbraming binnen de perken houden, maar een te hoge reewilddruk heeft dan weer een negatief effect op de bosverjonging (Cornelis, 1996; Casaer, 2004). Hetzelfde geldt voor gedomesticeerde grote grazers. In bepaalde reservaten wordt geëxperimenteerd met het mee inscharen van verbraamde bossen in extensieve begrazing met runderen en paarden (o.a. Bos t’Ename, Altenbroek) met de bedoeling om de bramen terug te dringen en aldus andere soorten te begunstigen. Uit de eerste resultaten blijkt dat begrazing met runderen en paarden bramen kan terugdringen, zodat de voorjaarsflora zich kan herstellen. Het is echter van belang een goed evenwicht te vinden, want een hoge begrazingsdruk zorgt voor vertrappeling, wat ook nadelig is voor de voorjaarsflora (Van Uytvanck & Hoffmann, in voorbereiding).

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Ontwikkelingsduur:

Het Essen-Elzenbos met Gewone braam komt voor in bossen van alle leeftijden, maar meer in jonge bossen dan in oude bossen.

Natuurwaarde:

De botanische waarde van dit bostype is eerder beperkt. Rode Lijst-soorten komen niet voor en oud-bosplanten als Gewone salomonszegel of Wijfjesvaren vindt men slechts sporadisch. Ondanks de lage botanische waarde kan dit bostype (zeker wanneer het oud bos betreft) een hoge faunistische waarde hebben.

Recreatieve waarde:

Voor recreatie is dit bostype geschikt, mits regelmatig onderhoud van de wandelwegen.