Patrijs

Een Engelse studie berekende dat voor het herstel van de Patrijzenpopulatie in een gangbaar intensief landbouwgebied 6 km beheerde randen/km² als nestgelegenheid noodzakelijk zijn (3,6 % van het oppervlak indien dit de ideale randen zijn van 6 m breed), inclusief of aangevuld met 3 % van de oppervlakte als insectenrijk habitat (onbespoten randen, grasbufferstroken, braakliggende terreinen (Vickery et al., 2004)). Dat komt overeen met de huidige inzichten dat ongeveer 10% van het landbouwareaal moet ingericht zijn voor akkerfauna om op termijn effect te hebben. De minimale populatiedichtheid voor overleving is 5-10 Patrijzen per 100 ha (=1km²). Tevens moet de overleving van de kuikens boven de 39% uitkomen.

En daar zit meteen het grootste knelpunt. Kuikens van Patrijzen blijken afhankelijk te zijn van allerlei insecten zoals wantsen, kleine loopkevers, bladhaantjes, snuitkevers, rupsen en lokaal veel larven van bladwespen. De larven van bladwespen kruipen in de bodem in juli om te verpoppen en komen terug uit in mei het jaar nadien. Door ploegen gaat een groot aantal poppen dood, dus de aanwezigheid van ongeploegde grasbermen is altijd gunstig (Sotherton, 1998). Bladluizen komen nu wel meer in graanteelten voor dan vroeger, maar zijn geen kwailtatief voedsel voor de kuikens (Borg& Toft, 2000). Anti-bladluis-insecticiden doden dan weer veel andere insecten (o.a. de bladluispredatoren...) met nog een groter voedselgebrek voor de kuikens als gevolg (Potts, 1986). De kuikens moeten als nestvlieders daarom een grotere afstand afleggen om hun voedsel te verzamelen, wat gemiddeld een hogere kans op de hongerdood betekent. Ook is de kans hoger om door predatoren opgemerkt te worden, na de hongerdood de tweede doodsoorzaak. Adulte Patrijzen hebben een breder dieet: allerhande onkruidzaden, gemorst graan en groeitopjes van gewassen zoals granen en onkruiden.

Om hier beter zicht op te krijgen is in de UK een onderzoek uitgevoerd naar de hoeveelheid insecten in verschillende gewassen (Holland 2012). In granen komen het meeste insecten voor, in aardappelen het minste. Aan de randen komen telkens meer insecten voor dan in het midden, maar zelfs op de beste plekken bleken maar half zoveel insecten voor te komen als benodigd voor patrijzenkuikens om op te groeien. Slechts in onbespoten en onbemeste grasachtige vegetaties met veel kruiden en bloemen worden voldoende insecten gevonden. 
Slecht weer in juni, de periode dat er het meeste insecten voor de kuikens nodig zijn, vergroot deze negatieve effecten sterk. Bij aanhoudende droogte sterven kuikens van de dorst. In combinatie met een niet te verwaarlozen eieren- en/of hennensterfte door predatie tijdens de lange eileg- en broedduur (resp. 21 en 25 dagen), veroorzaakt dit in intensieve landbouwgebieden de sterke afname van de Patrijs.

Het belang van voldoende geschikte en verspreide nestgelegenheid (meerjarige, brede grasstroken van polvormende grassen als kropaar en rietzwenkgras, 50-80 cm hoog) ligt in het verlagen van de kans dat het nest door predatoren gevonden wordt (Potts, 1986; Rands, 1986a; Salek et al., 2004). Waar nauwelijks wat ruigte overblijft, of deze zone zeer smal is (b.v. smalle randen tussen akker en sloot) is een nest snel gevonden. Predatoren volgen immers bij voorkeur randsituaties (Kuehl & Clark, 2002). Het broedsucces stijgt siginficant als de grasstrook meer dan 10 meter breed is en 15 tot 20 meter is nog beter. In grote blokken werken kan uiteraard ook.

In het Verenigd Koninkrijk is een positieve impact vastgesteld indien predatoren worden bestreden, maar enkel in de beste habitats. Anders gaan de vogels toch dood door voedselgebrek.

Beheer moet dus gericht zijn op een combinatie van maatregelen:

1.  minstens 12 maar beter 20 meter brede, zonnige en beschutte, onbespoten en onbemeste grasstroken die bestaan uit:
   • tegen de haag of talud: een brede (+10m) strook hoger overjarig kruidenrijk gras waar de dieren in nestelen en dan
   • een strook (enkele meters breed) korte vegetatie met veel bloemen waar veel insecten in leven (kuikens), beste resultaat wordt gehaald met een jaarlijks ingezaaide bloemenakker en tenslotte
   • tegen het gewas een strook van 0,5 tot 1 meter waar niks is gezaaid en jaarlijks wordt geploegd als kale bodem om op te warmen (kuikens moeten zonnen op warme grond na een regenbui) of een stofbad te nemen (volwassen dieren kunnen niet zonder). Het ingroeien van wortelstokonkruiden vanuit rand naar veld wordt bovendien verhinderd
2. Geen enkele van de deelstroken wordt gemaaid tussen midden april (de korte strook hiervoor maaien) tot half augustus.
3. Geen gebruik van herbiciden of insecticiden, ook niet uitwaaiend vanuit het gewas. Liefst een buffer in het gewas zelf.
4. Elke maatregel op meer dan 200 meter van een bosrand, bomen of hoge houtkanten.
5. Je komt er met één strook niet. Per km² akkers heb je in grootte-orde 6 lopende km of 6% van het oppervlak van die randen nodig om de populatie op peil te houden! Per bijkomende 1% oppervlakte aan maatregelen stijgt het broedsucces met 4%.

Bijkomend:

• Het beperken van het gebruik van insecticiden en herbiciden op de gewassen, niet preventief spuiten. De hoeveelheid insecten moet simpelweg omhoog.
• Laat bij het ontbreken van grasstroken eventueel een rand van 10-15m van het gewas zelf onbespoten, bij voorkeur in het gewas met de meeste insecten zoals (zomer)graan. Om onkruiden tegen te gaan kan witte klaver worden ondergezaaid. Dat houdt onkruidgroei vrij goed tegen.
• ‘beetle-banks’: opgeploegde en dus licht verhoogde bermen met structuurrijk inheems grasmengsel dwars door (grote) percelen heen. Dit is leefgebied voor insecten, vooral ook veel loopkevers (vandaar de naam) die leven van plaaginsecten. Deze loggen 'los' in het veld en sluiten dus best niet aan op de gewasranden zodat ze niet worden gevonden door grondpredatoren.
• eventueel grasranden als hierboven maar langs een sloot, wat ook de toegang voor waterloopbeheerders vereenvoudigt. Let op, deze moeten dan meer dan 12 meter breed zijn, grondpredatoren volgen graag sloten.
• Laat patrijzenhabitat niet begrazen in het broedseizoen en let erop dat het vee ook niet al het gras onderaan de heggen opeet.
• Voor wintervoedsel zijn er onbespoten zomergraanstoppels (wintergraan wordt al in de herfst opnieuw ingezaaid) die de hele winter blijven liggen. Dit geeft groei en zaadzetting van de noodzakelijke onkruiden. Bovendien zijn de patrijzen op zo'n bodem zeer goed gecamoufleerd)
• Vogelvoedselgewassen zoals overjarige kool (tweejarig), vlas of granen geven ook wintervoedsel. Zaai in het vroege voorjaar en laat 2 jaar staan. Ze leveren veel zaad tijdens de winter en dekking het hele jaar door; vlakken of stroken van rond 2000 m² zijn zeer geschikt. Het niet oogsten van een strook graan is een arbeidsarm alternatief. Doe dit op een zonnige en droge plaats, ver van bomen maar indien mogelijk in de buurt van een dichte haag.
• Bij gebrek aan hagen, zorg voor een ruige vegetatie onder prikkeldraad vb. Spuit deze zeker niet kapot met herbiciden.
• Behoud van taludranden met bv. braamstruweel en geschoren hagen met een brede grasruigte aan basis
• nestgelegenheid best niet langs bomenrijen aanleggen (uitkijkposten voor predatoren)
• alterneren op aangrenzende percelen tussen wintergewas en zomergraan. Beiden hebben hun kwaliteiten voor akkervogels.