Bouwen aan groenexpertise

IJsvogel

Alcedo atthis

De IJsvogel is een klein, fluorescerend blauw en oranje gekleurd vogeltje met korte staart en korte, lichtrode pootjes. De onderzijde en de oorstreek zijn warm oranjebruin; de keel en de vlek op de zijhals zijn sneeuwwit. Bij het mannetje is de forse, dolkvormige snavel volledig zwart; bij het vrouwtje is de ondersnavel voor meer dan de helft oranje. Ondanks de kleurenpracht valt de IJsvogel soms moeilijk te ontdekken wanneer hij roerloos in de schaduw op een tak aan de oever zit. Hij vliegt vaak laag en snel over het water en laat dan veelvuldig zijn één- à tweeledige, scherpe fluittoon horen.

Beheer:

Eutrofiëring van het water, het verwijderen van omgevallen bomen en overhangende takken en harde oeververdedigingen op de voortplantingsplaatsen moeten worden vermeden. Een natuurvriendelijk beheer van beken en rivieren, waarbij natuurlijke oeverafkalving wordt toegelaten, is aangewezen. Verbetering van de waterkwaliteit in verontreinigde waterlopen zal tot een toename van het prooiaanbod leiden.

Leefgebied en trend

Aangezien de jaarlijkse IJsvogel-aantallen sterk afhankelijk zijn van het al dan niet optreden van significant winterweer, hoeft het niet te verbazen dat de regionaal gemelde aantallen opnieuw in de lift zitten sinds 2013. Toen bereikte de populatie mogelijk een dieptepunt na de korte, maar forse koudeprik op het einde van die winter. Ook februari 2017 heeft wellicht nog voor een –minder uitgesproken- terugval gezorgd. Gemiddeld gaat het de soort echter duidelijk voor de wind in Vlaanderen en speelt het opwarmende klimaat in haar voordeel. Wellicht profiteren ze tenminste lokaal ook van een verbeterende waterkwaliteit (hogere zichtbaarheid van de prooien) van onze waterlopen. IJsvogel is een soort die niet wordt opgepikt door het ABV-meetnet en ook net te talrijk is om jaarlijks goed geteld te worden in het kader van het BBV-project. Bijgevolg is een jaarlijkse, goede Vlaamse populatieschatting moeilijk te berekenen en is het wachten op de nieuwe vogelatlas voor betere cijfers. Ook in Nederland, waar de populatie in 2013-2015 kon geschat worden op 400-1200 paren gaat het de soort, om dezelfde redenen, voor de wind.

Ecologie:

De IJsvogel is strikt gebonden aan zuiver, ijsvrij, visrijk, traag stromend water. Steile, zandige natuurlijke oeverwanden of wortelgestellen van omgevallen bomen langs beken, rivieren en in mindere mate langs vijvers vormen de favoriete broedhabitat. Hier nestelt hij in een verticale zandwand of in het wortelgestel van een omgevallen boom. Er wordt een lange gang van ongeveer één meter uitgegraven met op het einde een rond nesthol, waarin de jongen op een bedje van visgraten grootgebracht worden. Het broeden begint al zeer vroeg op het jaar, waardoor in sommige jaren tot 3 legsels kunnen worden grootgebracht. Overhangende takken zijn essentieel als uitvalsbasis bij het foerageren. Het vissen gebeurt meestal van op een tak boven het water, van waar loodrecht tot onder het wateroppervlak naar prooien gedoken wordt. Het voedsel bestaat vooral uit allerlei visjes zoals stekelbaars, alver, blei en voorn, maar ook libellenlarven, watertorren, kokerjuffers, kleine amfibieën en zoetwatergarnalen staan op het menu. Het broed- en jachtterrein kunnen tot enkele kilometers uit elkaar liggen.

Rode lijst:
Niet bedreigd
Habitatrichtlijn 2:
Nee
Habitatrichtlijn 4:
Nee
Vogelrichtlijn:
Ja
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 2 (Beschermd 2)
Status:

Jaarlijkse broedvogel.

Rode Lijst POP-VL KT-VL LT-VL KT-BEL LT-BEL Trend Europa
Kwetsbaar 400-800 Fluctuerend Fluctuerend +109% +26% Toename
  • Rode lijst: De Rode Lijst-status van de soort in Vlaanderen op basis van Devos et al. (2016)
  • Pop VL: de minimale en de maximale broedpopulatie in Vlaanderen in de periode 2013-2018.
  • KT-Trend: de kortetermijntrend (2007-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • LT-Trend: de langetermijntrend (1980-2018) van de broedpopulatie; VL= Vlaanderen, BEL= België
  • Trend Europa: de gerapporteerde trendrichting op basis van data verzameld in 26 Europese lidstaten in de periode 2008-2018 (bron: www.ebcc.info(opent nieuw venster))
  • NS = niet significant
Bedreigingen:

De voornaamste bedreigingen voor de soort zijn verstoring of vernietiging van de nestplaats door waterrecreatie, oeververstevigingen of inrichtingswerken en waterverontreiniging. Een opeenvolging van strenge winters met langdurige vorstperiodes kan grote winterverliezen veroorzaken.

In samenwerking met: