Verbreiding

Hieronder vindt je de typische wijzen waarop planten hun zaden verspreiden:

• Anemochorie: Het zaad of de vrucht heeft vaak extra aanhangsels zoals vruchtpluis welke de verspreiding door wind vergemakkelijken. Heel typische voorbeelden zijn de vruchtjes van de Paardenbloem. Andere voorbeelden zijn de vruchtjes van het geslacht Esdoorn, de zeer fijne zaadjes van orchideeën en van Bremraap maar ook bij de Klaproos waar de vrucht maar enkele meters verspreid wordt.
  • Chamaechorie: Dit is een speciaal geval van anemochorie waarbij de volgroeide plant helemaal opdroogt, zich losmaakt van zijn wortels en met de wind kan worden weggerold. Dit wordt een steppenroller of tuimelkruid (Engels: tumbleweed) genoemd. Aan de uitgedroogde plant zitten vruchten of zaden vast die één voor één worden losgelaten en zo verspreid worden over het omliggende gebied. Dit is typisch voor sommige woestijnplanten.
• Zoöchorie: Hierbij wordt het zaad of de vrucht verspreid met behulp van dieren. Twee hoofdvormen, epi- of exozoöchorie en endozoöchorie, worden onderscheiden. Bij epizoöchorie hebben de zaden of vruchten vaak speciale stucturen zoals kleine haakjes om zich vast te kleven in de vacht van dieren zoals de zaden van Kleefkruid (bij Kleefkruid kan ook soms de gehele plant worden meegesleept en niet enkel de vruchtjes). Ook de verspreiding van de Hazelnoot of Eikel door eekhoorns is een vorm van epizoöchorie. Bij endozoöchorie worden de zaden/vruchten eerst opgegeten door dieren en later elders samen met de uitwerpselen geloosd. Deze vruchten zijn vaak noten of bessen. Sommige zaden kunnen zelfs pas kiemen nadat ze via het maag-darmkanaal geweest zijn van een dier. De sterke opmars van de exoot Amerikaanse vogelkers is in belangrijke mate een gevolg van zaadverspreiding door bessenetende vogels.
  • Myrmecochorie: Bij dit speciaal geval van zoöchorie worden de zaden verspreid door mieren. Deze zaden beschikken over een mierenbroodje of elaiosoom (een uitgroeisel rijk aan olie, geliefd bij mieren) en worden door mieren geoogsd en zo verspreid. Ongeveer 200 plantensoorten in België en Nederland hebben mierenbroodjes die door een 15tal soorten mieren worden verspreid. Typische voorbeelden van planten zijn Stinkende Gouwe, Bosanemoon, Witte dovenetel, Ruwe smeerwortel, Kleine wolfsmelk en Sneeuwklokje.
  • Anthropochorie: Bij dit geval worden de plantenzaden door de mens verspreid, onopzettelijk door mee te liften met voertuigen of zich verplaatsende mensen of opzettelijk in het geval van commerciële planten. Deze verspreidingsvorm is de wijze waarop exoten geïntroduceerd worden.
• Autochorie: Bij autochorie zorgt de plant zelf voor de verspreiding van het zaad. Op deze wijze komt het zaad maximaal enkele meters verder van de moederplant terecht en de verspreiding van deze plantensoorten gebeurt dus veel trager dan bij de andere verspreidingswijzen.
  • Mechanisch: De vrucht springt open bij aanraking of uitdroging en slingert het zaad enkele meters verder weg. Bij Ooievaarsbek worden de vijf zaden weggeschoten onder een hoek van 72° onderling. Bij Euphorbia's en viooltjes worden telkens drie groepjes zaden weggeschoten onder een hoek van 120° onderling. Ook de invasieve exoot Reusenbalsemien schiet zijn zaden mechanisch weg.
  • Fysiologisch: Hierbij worden de zaden onder druk weggeschoten uit de vrucht (vaak wordt de druk opgebouwd door de vrucht "vol te pompen" met water). Deze wijze is typisch voor de komkommer.
  • Geocarpie: Hierbij groeit of buigt de bloemsteel zich naar de grond (of een andere geschikte groeiplaats zoals een vochtige donkere holte in een muur) en duwt de vrucht zelf op de geschikte plaats. Typisch is Muurleeuwenbek dat zich zo verspreidt over muren.
• Hydrochorie: Bij deze verspreidingwijze worden de zaden met behulp van water verspreid.
  • Nautohydrochorie: De zaden/vruchten hebben luchtholtes en kunnen zo blijven drijven op het water totdat ze op een oever stranden waar ze dan ontkiemen. Vele oeverplanten zoals Gele lis en Gewone dotterbloem bezitten zulke zaden.
  • Ombrohydrochorie: Hierbij worden de zaden verspreid wanneer regendruppels op de plant spatten.

Naast verspreiding door zaden kunnen planten zich ook ongeslachtelijk verspreiden. Hierbij gebeurt er dus geen bevruchting en is er geen zaadvorming. De plant verspreidt zich dus door de aanmaak van "klonen" van zichzelf welke zich weer kunnen verder verspreiden. Hieronder worden de meest voorkomende ongeslachtelijke verspreidingswijzen besproken:

• Afleggers: Wanneer de takken of ranken van de moederplant de grond raken en zelf opnieuw wortels vormen. Na verloop van tijd kan de verbinding met de moederplant verbroken worden en functioneert de nieuwe plant zelfstandig. Dit is heel typisch bij bramen en andere klimplanten.
• Worteluitloper of wortelstok: Vele planten maken een wortelstok of rizoom aan welke onder de grond verder groeit en waar af en toe een nieuwe bovengrondse scheut uitschiet. Dit komt zeer veel voor bij oever- en moerasplanten zoals Gele Lis, Watertorkruid, Veenwortel maar ook bij Grote brandnetel bijvoorbeeld. Zulke planten zijn vaak zeer moeilijk te verwijderen door éénmaal dat de wortelstok zeer uitgebreid verspreid is onder de grond.
• (Oppervlakkige) wortel-, tak- en bladrestanten: Bij sommige planten kunnen afgebroken wortels (en soms ook afgebroken bladen of takken) regenereren onder de juiste omstandigheden. Typische voorbeelden hiervan zijn de invasieve exoten Reuzenberenklauw en Japanse duizendknoop.
• Zijdelingse vegetatieve voortplanting: Hierbij worden bovengrondse uitlopers gemaakt welke na verloop van tijd wortels aanmaken en welke uiteindelijk volledig autonome nieuwe plantjes worden. Dit is zeer typisch voor de Bosaardbei.
• Broedplanten: Jonge plantjes groeien op de bladrand van de moederplant en maken kleine worteltjes aan. Na verloop van tijd vallen deze klonen af en kunnen bewortelen in de grond. In België en Nederland zijn geen inheemse planten welke zich op deze manier verspreiden. De gekendste soorten welke hiertoe in staat zijn, zijn de vetplanten van het geslacht Bryophyllum zoals de bommenwerper uit Madagascar, vaak als kamerplant gehouden.
• Scheurende planten: Bij vele planten (vooral waterplanten) zoals Brede waterpest en Aarvederkruid kunnen na scheuren beide delen verdergroeien en zich verder vermenigvuldigen.
• Broedknoppen: Broedknoppen (of turions) zijn overwinteringsknoppen welke door veel waterplanten gevormd worden tijdens de herfst. Deze knoppen laten los van de moederplant, zinken naar de bodem en komen na de winter weer boven. Hieruit lopen dan weer nieuwe planten uit. Turions komen onder andere voor bij de geslachten Spirodela (Veelwortelig kroos), Elodea (Waterpest) en Utricularia (Blaasjeskruid).