Bouwen aan groenexpertise

Kleine hoefijzerneus

Rhinolophus hipposideros

De kleine hoefijzerneus,met een vleugelspanwijdte van 192-254 mm en een gewicht van 5,6-9 g, is in Europa de kleinste van de hoefijzerneuzen en tevens een van de kleinste zoogdieren. Deze soort is in Vlaanderen uitgestorven.
Monitoring:
Wintertellingen
De soort lijkt zeer sterk op de grote hoefijzerneus, maar dan in miniformaat. In winterslaap is het lichaam van de kleine hoefijzerneus volledig door de vleugels omhuld, terwijl er bij de grote hoefijzerneus toch altijd een kleine opening blijft. De sonar is van het CF-type bij een frequentie van 105-117 kH. Dieren in een Waalse kolonie vlogen gemiddeld 9 min. na zonsondergang uit en keerden terug 30-40 min. voor zonsopgang. De vliegroutes hangen nauw samen met landschapselementen. Dit kunnen menselijke constructies zijn (muren, gebouwen) of natuurlijke elementen (zoals hagen, houtkanten en bosranden)
Maximumleeftijd:
21 jaar
Areaal:
De Kleine hoefijzerneus komt voor van Spanje tot Afghanistan. De soort is de meest noordelijk voorkomende hoefijzerneus-vleermuis. In Groot-Brittannië en Ierland is hij aan te treffen tot de 54e breedtegraad (wat overeenkomt met Noord-Nederland). Daar heerst echter een specifiek zeeklimaat, wat de noordelijke verspreiding van deze warmteminnende soort verklaart. Voor de tweede wereldoorlog was de Kleine hoefijzerneus de algemeenste soort in de mergelgroeves in de omgeving van de Sint-Pietersberg (zuidoost Limburg). Daarnaast waren er in Vlaanderen waarnemingen in Adinkerke en in de omgeving van Brussel. Zoals overal in het noordelijk deel van het areaal is de soort na de tweede wereldoorlog sterk achteruitgegaan in Vlaanderen. Het laatste dier is waargenomen in 1975 in Caestert. Ook in Wallonie is de soort sterk achteruitgegaan, maar er blijven daar nog enkele kolonies over. Gezien de afstand tot de dichtstbijzijnde leefbare populatie is de kans niet erg groot dat de Kleine hoefijzerneus in de nabije toekomst terug in Vlaanderen zal voorkomen.
Levenscyclus en fenologie:
Vrouwtjes worden meestal pas in hun tweede levensjaar geslachtsrijp. De jongen worden geboren in de eerste helft van juli en zijn na 6-7 weken zelfstandig. Eind augustus breken de kraamkolonies op. De paring vindt plaats in het najaar en tijdens de winter. De sterfte is vooral hoog in de eerste levensjaren, waardoor de gemiddelde leeftijd ongeveer 3 jaar is.
Verspreiding:
De winter- en zomerverblijven liggen steeds dicht bij elkaar. Meer dan 60 % van de dieren blijft binnen de 5 km. De langste afstand die in België werd waargenomen, is 27 km. Voor Europa is dat 153 km. De kleine hoefijzerneus is zeer trouw aan haar verblijfplaatsen.
Ecologie:
De Kleine hoefijzerneus gaat bij voorkeur op jacht in de buurt van de zomerverblijfplaats, in kleinschalige landschappen binnen een afstand van 2,5 km van de kolonie. Een afwisseling van structuurrijk loofbos en weiland blijkt cruciaal, niet alleen als jachtgebied, maar ook als verbindingszone naar de kolonieplaats. Ze volgen daarbij steeds lijnvormige landschapselementen. Vooral als deze aan beide zijden beschut zijn, zoals bij dubbele bomenrijen, holle wegen, boswegen en dreven, dragen ze de voorkeur weg van de kleine hoefijzerneus. Dat heeft waarschijnlijk te maken met een betere bescherming tegen predatoren en wind. Verder jagen ze ook in moerasbossen en in de buurt van boerderijen wegens het grote aantal (mest)vliegen. Het voedsel bestaat uit kleine insecten, zoals muggen, langpootmuggen, dansmuggen, kleine nachtvlinders, gaasvliegen en spinnen. Deze worden door middel van een vlinderachtige behendige vlucht gevangen. Soms worden ook prooien van takken en de grond geplukt. Zoals alle hoefijzerneuzen is de Kleine hoefijzerneus een warmteminnende soort. De zomerverblijven in het noordelijk deel van het verspreidingsgebied zijn over het algemeen zolders. Deze zijn meestal vrij volumineus en hebben een grote invliegopening. ln Groot-Brittannië worden Kleine hoefijzerneuzen vooral aangetroffen in oude, natuurstenen gebouwen met een leien dak. Ze zijn zeer gevoelig voor verstoring en zijn daardoor enkel terug te vinden in afgelegen, onbewoonde of zeer rustige gebouwen. De zomerkolonies bestaan uit 10 tot 100 dieren, met tot 20 % mannetjes. Ongeveer de helft tot tweederde van de vrouwtjes krijgt de tweede helft van juni 1 jong. Bij koudere temperaturen hangen de dieren in clusters bij elkaaren zorgen zo voor een stabiel microklimaat. Wanneer de koloniegrootte afneemt tot onder een bepaald niveau, is de groep niet meer in staat om een gunstig microklimaat te scheppen en is er geen kans meer op voortplanting. In de winter zijn Kleine hoefijzerneuzen terug te vinden in grotten en gelijkaardige objecten, zoals forten, bunkers en kelders. Daar zoeken ze relatief warme en vochtige plaatsen op. Ze hangen vrij aan de achterpoten en bijna volledig in de vleugels gewikkeld. In tegenstelling tot andere hoefijzerneuzen hangen ze nooit in groep tegen elkaar. Ook in de winter zijn ze zeer gevoelig voor verstoring. De toegenomen recreatie in grotten en militaire objecten heeft deze soort dan ook geen goed gedaan
Rode lijst:
Uitgestorven
Habitatrichtlijn 2:
Ja
Habitatrichtlijn 4:
Ja
Vogelrichtlijn:
Nee
Jachtwild:
Nee
Invasieve exoot:
Nee
Soortenbesluit:
Categorie 3 (Bijlage 4 habitatrichtlijn)
Status:
De kleine hoefijzerneus is uitgestorven in Vlaanderen. De laatste waarneming dateert van 1974.
Bedreigingen:
De soort is vooral bedreigd door verstoring van en verlies van verblijfplaatsen, zowel zomerverblijfplaatsen (zolders) als winterverblijfplaatsen (grotten, forten...). Ook het verdwijnen van kleinschalig landbouwlandschap met veel hagen en houtkanten en pesticidengebruik vormen belangrijke bedreigingen.
Biotooptype:
Bosranden
Bossen
Loofbossen
In samenwerking met: