Bouwen aan groenexpertise

Natuurtype: Stroomdalgraslanden

De droge stroomdalgraslanden behooren tot de zandige droge graslanden. Het zijn niet-zure zandbodems omdat de podzolisatie wordt tegengaan door overstromingen of minstens hoge grondwaterstanden veroorzaakt door rivierwater. Deze vegetatie komt in Vlaanderen amper voor en alleen in de Maasvallei, waar het marginaal te vinden is op dijken. Typische soorten zijn bv. Sikkelklaver, Zacht vetkruid en Voorjaarsganzerik. Dicht bij de rivier zijn het pioniersbegroeiingen. De open stroomdalgraslanden komen iets verder van de rivier voor. Is er geen invloed meer van de rivier dan evolueren deze graslanden naar gesloten graslanden.

Voor dit hoofdstuk is het belangrijk te realiseren dat de term ‘stroomdalgrasland’ en de syntaxonomische term ‘Verbond der droge stroomdalgraslanden’ een verschillende inhoud hebben. De term ‘stroomdalsoorten’ is door en door Nederlands, zowel qua ontstaan (ze werd ingevoerd door Heimans) als wat betreft het voornaamste gebied van verspreiding. Daarom refereren we in dit hoofdstuk zeer vaak naar Nederlandse literatuur. In de onderstaande bespreking wordt in de eerste plaats ingegaan op het Verbond der droge stroomdalgraslanden, maar daarnaast wordt regelmatig gerefereerd naar het ruimere kader van stroomdalgrasland in het algemeen. Stroomdalgraslanden zijn rivierbegeleidende graslanden met specifieke soorten, meestal uit Zuid- en Midden-Europa, die met de rivier aangevoerd zijn. Noord-Zuid-verlopende rivieren zijn interessantst, omdat die geografisch en klimatologisch sterk verschillende gebieden met elkaar verbinden. Vlaanderen is op dat vlak niet erg goed bedeeld: de Maas is zowat de enige relevante rivier met een uitgesproken spectrum stroomdalsoorten. Onze oost-west- georiënteerde rivieren (Schelde, …) zijn slechts door een gering aantal dergelijke soorten gekenmerkt. In Nederland is het spectrum stroomdalplanten, ook wel ‘fluviatiele soorten’ genoemd, aanzienlijk groter, wegens het grotere aantal relevante rivieren. Daar is het zelfs dermate belangrijk dat er een apart ‘fluviatiel district’ beschreven is. In Vlaanderen is er wel iets dergelijks (cf. Lambinon et al. 1998), maar het statuut is gedegradeerd tot een onderdeeltje van het Brabants district, wegens het eerder geringe belang. Alleen een deeltje van de Maas behoort bij ons tot dat fluviatiele district. Stroomdalplanten komen van oorsprong voor op rivierduintjes en stroomruggen. Tegenwoordig vinden we ze, bij gebrek aan natuurlijke biotopen, vooral terug op de dijken. Informatie over de Vlaamse stroomdalgraslanden langs de Maas vinden we ondermeer in Berten (1993), Shepherd et al. (1993), Allemeersch (1994), Van Looy & De Blust (1995), Peters & Van Looy (1996), Hermans (19??), Van Looy & De Blust (1999) en Peters et al. (2000). Een goede schets van het Nederlandse stroomdalgrasland langs de Maas of in het algemeen vinden we ondermeer in Sykora & Liebrand (1987), Drok (1988), Weeda (1988), Van der Zee (1992) en Weeda et al. (1996). In Nederland blijkt dat spectrum fluviatiele soorten zo belangrijk dat men er zelfs in de vegetatiekundige indeling (syntaxonomie) rekening mee houdt. De term ‘Verbond der droge stroomdalgraslanden’ of het ‘Sedo-Cerastion’ is hier veel enger dan de hierboven geschetste term ‘stroomdalgraslanden’ (cf. Weeda et al. 1996). Dit verbond wordt naar de recentste inzichten in de Klasse der droge graslanden op zandgrond (Koelerio-Corynephoretea) geplaatst (Weeda et al. 1996). Zoals we hieronder verder specifiëren blijkt dat verbond in Vlaanderen volgens ons niet aantoonbaar. Dit hoofdstuk wordt dan ook net zoals dat van de kalkgraslanden eerder kort gehouden en verwijst vooral naar andere hoofdstukken waarin die stroomdalgrasland-soorten wél optreden.

Aangezien stroomdalgrasland geen homogene vegetatie-eenheid is verwijzen we voor de verspreiding ook naar de hoofdstukken over Glanshaververbond, Kamgrasland en Zilverschoonverbond. Het is echter duidelijk dat alle relevante opnames die in dit hoofdstuk gebruikt werden afkomstig zijn van de Grensmaas en meer bepaald van een kamgraswei, een droog stroomdalgrasland en een niet nader bepaald biotoop te Meeswijk Maasmechelen (Tripmadam, Zacht vetkruid, Kaal breukkruid), Ophoven Kessenich Kinrooi (Tripmadam, Veldsalie), de Oude Maas te Dilsen (Voorjaarsganzerik), een grindbegroeiing en een grinddijk te Kerkeweerd Dilsen (Zacht vetkruid), een koeweide te Dilsen (Voorjaarszegge, Zacht vetkruid), een grinduitschuring, een Maasoever en een Maaswiel te Elerweert Elen Dilsen (Zacht vetkruid, Sikkelklaver), een wegberm-Maasdijk te Maaseik (Veldsalie), een wegberm-maasdijk te Aldeneik Maaseik (Veldsalie), een wegberm-Maasdijk te Bichterweert Rotem Dilsen (Veldsalie), een begraasde wegberm-Maasdijk te Eisden Maasmechelen (Veldsalie) en een gemaaide wegberm-Maasdijk te Lande Maasmechelen (Veldsalie).

Vegetatiekundige beschrijving:
Het Verbond der droge stroomdalgraslanden (Sedo-Cerastion Sissingh et Tideman 1960 em. Weeda, Doing et Schaminée)

In het eerste overzicht van de Belgische plantengemeenschappen (Lebrun et al. 1949) wordt dit verbond uiteraard niet vermeld, aangezien het pas in 1960 geïntroduceerd werd in Nederland. Stieperaere (1979) acht het alleen in Nederland aanwezig en niet relevant voor België. Bovendien meent hij dat het een twijfelachtige status heeft. Drok (1988) vermeldt alleen Kamgrasverbond en Glanshaververbond in zijn beschrijving van de (Nederlandse) Maasdijken.Van Looy & De Blust (1995) vermelden het Sedo-Cerastion als een soort doelvegetatie voor een meer natuurlijk Maas-riviersysteem, maar geven niet expliciet aan of het verbond in Vlaanderen effectief voorkomt. Peters & Van Looy (1996) vermelden het verbond niet in een artikel over stroomdalgrasland. Van Looy & De Blust (1999) en Peters et al. (2000) vermelden het evenmin in hun beschrijving van pioniervegetaties langs de Maas. De typologie van Van Looy & De Blust (1999) geeft kamgraslanden en glanshavergraslanden weer, met een hele reeks varianten, waarin de stroomdalsoorten eventueel differentiërend zijn voor de verschillende types. Ze worden echter niet gebruikt als kensoorten voor het Sedo-Cerastion, noch voor de associaties die in Nederland hierbinnen beschreven zijn. Weeda et al. (1996) vermelden het Sedo-Cerastion wél expliciet voor Vlaanderen. Zij vermelden een verspreiding over Nederland, België, Duitsland en Polen. Eisden en Lanaken worden als concrete plaatsen in Vlaanderen genoemd voor de Associatie van Vetkruid en Tijm.

Uit de tabel met Vlaamse vegetatieopnames van soorten, die door Weeda et al. (1996) kenmerkend genoemd worden voor het verbond, blijkt dat veruit de meeste opnames geen stroomdalgraslandopnames zijn, maar opnames uit de duinen, van spoorwegbermen, van haventerreinen of van opgespoten terreinen. Een selectie van de opnames die effectief stroomdalgrasland beschrijven (Zwaenepoel 1993, Van Looy 1994, 1996, 1999) levert slechts 20 opnames op. Daaruit komt hoegenaamd geen soortengroep in voor die een verbondsbeschrijving toelaat. De meeste opnames behoren tot het Glanshaververbond (Arrhenatherion), tot een overgang tussen de Klasse der vochtige graslanden (Arrhenatheretea) en de Droge graslanden op zandgrond (Koelerio-Corynephoretea) of tot de Klasse der ruderale gemeenschappen (Artemisietea vulgaris).

De verbondskensoorten komen in Vlaanderen respectievelijk in volgende vegetatietypes voor:

Wilde averuit komt niet in Vlaanderen voor.

Sikkelklaver is met vijf opnames gedocumenteerd, waarvan twee in wegbermen op de duin-polder-overgang (Zwaenepoel 1993, 1998) en drie van stroomdalgrasland (Van Looy 1999). Van deze laatste drie horen twee opnames duidelijk in de Klasse der ruderale gemeenschappen (Artemisietea) thuis. Slechts één opname voldoet min of meer aan het Sedo-Cerastion, zij het met nog slechts Zacht vetkruid als tweede verbondskensoort en verder vooral kensoorten van de Koelerio-Corynephoretea.

Handjesgras is slechts met drie opnames gedocumenteerd, waarvan twee van opgespoten terreinen te Antwerpen (Lauwers 1979) en één van de Demerbroeken (Butate & Hermy 1997). In geen van de drie opnames komen nog andere Sedo-Cerastion-soorten voor.

Cipreswolfsmelk is slechts met twee duinopnames gedocumenteerd (Hoffmann 1990, Zwaenepoel 1993). De eerste is een echte duinopname. In het tweede geval gaat het om een wegberm op de duin-polder-overgang.

Voorjaarsganzerik is in Vlaanderen vooral een duinsoort, die vooral aan de westkust voorkomt. Ze kan er als een kensoort van het Anthyllido-Thesietum cerastietosum Heinemann 1949 beschouwd worden (Lebrun et al. 1949, Waumans 2001). Naast de vele tientallen duinopnames (Lambinon 1954, Van Steertegem 1982, Leten 1982, Deraeve et al. 1983, Hoffmann 1986, 1990, Demeulenaere 1992, Provoost et al. 1993) en enkele opnames van het heischraal grasland van de Tiendeberg te Kanne (Raman 2001) is er slechts één stroomdalgraslandopname van de Maas (Van Looy 1994), die tot het Glanshaververbond behoort.

Zacht vetkruid is met zeven Vlaamse opnames beschreven, allemaal van de Maas afkomstig, meer bepaald van een grindbank, een grinddijk, 2 kamgrasweides, 2 zogenaamde ‘kalkgraslanden’ en een wegberm (Van Looy, 1994, 1996, 1999, Zwaenepoel 1993). Vijf opnames bevatten nog één of enkele soorten van het Sedo-Cerastion, maar de opnames als geheel bekleden een tussenpositie tussen de Klasse der vochtige graslanden en de Klasse der droge graslanden op zandbodem. De overige twee opnames behoren tot de Klasse der ruderale gemeenschappen.

Voorjaarszegge is met enkele tientallen opnames gedocumenteerd van het heischraal grasland (Festuco rubrae-Genistelletum sagittalis), van de Tiendeberg te Kanne Riemst (Raman 2001). Daarnaast zijn er twee opnames van de Maas (Van Looy 1994, 1999). Opnieuw zijn er nauwelijks andere Sedo-Cerastion-soorten aanwezig.

Associaties

Onder de diagnostische soorten vermeldden we reeds de twee door Weeda et al. (1996) voor Nederland beschreven associaties.

Uit de tabel met Vlaamse vegetatie-opnames van soorten die door Weeda et al. (1996) kenmerkend genoemd worden komen dezelfde bedenkingen naar voor die reeds bij het verbond opgesomd werden. Van beide associaties komt deze van Vetkruid en Tijm (Sedo-Thymetum pulegioidis) nog enigszins uit de opnames naar voor, gezien de aanwezigheid van Zacht vetkruid, Tripmadam (Sedum reflexum) en Kaal breukkruid (Herniaria glabra) in toch enkele opnames (Van Looy 1994, 1996, 1999). Ook hier echter is de invloed van het verbond zeer klein en overheersen soorten van de Klasse der vochtige graslanden (Arrhenatheretea) in een overgangssituatie met de Klasse der droge graslanden op zand (Koelerio-Corynephoretea). Liggende ereprijs is in Vlaanderen slechts met één opname gedocumenteerd, meer bepaald uit de Cabourduinen te Adinkerke (Géhu & De Foucault 1977). Kaal breukkruid wordt vooral in of nabij spoorweg- of tramlijnmilieus aangetroffen (Zwaenepoel 1985, 1991, 2000) of op opgespoten terreinen (Leten 1994).

De Associatie van Sikkelklaver en Zachte haver (Medicagini-Avenetum pubescentis) komt hoegenaamd niet uit de opnames naar voor. Veldsalie (Salvia pratensis) is met een vijftal opnames gedocumenteerd van de Maasdijken (Zwaenepoel 1993, 1998). Het gaat zeer duidelijk om een goed ontwikkeld Glanshaververbond (Arrhenatherion met Groot streepzaad, Grote bevernel, Beemdkroon, Glad walstro, Glanshaver …) met enkele stroomdalsoorten. Allemeersch (1994) stelde vast dat de plant ontbreekt op de winterdijken en enkel voorkomt langs de stroom zelf. Brede ereprijs (Veronica teucrium subsp. teucrium), Kleine ruit (Thalictrum minus subsp. minus), Rode bremraap (Orobanche lutea), Paardehoefklaver (Hippocrepis comosa) en Cilindermos (Entodon concinnus) zijn niet met stroomdalgrasland-opnames gedocumenteerd, want komen amper of helemaal niet in Vlaanderen voor.

Samenvattend moeten we besluiten dat het Sedo-Cerastion, noch de onderscheiden associaties overtuigend uit de Vlaamse opnametabellen blijken. Alleen de Associatie van Vetkruid en Tijm lijkt, mits meer opnamemateriaal, misschien nog een kans te maken, maar dan nog is het zeer twijfelachtig of deze associatie in Vlaanderen in een verbond Sedo-Cerastion thuishoort. Bovendien is het de vraag of er meer opnameplaatsen zijn dan wat er reeds effectief opgenomen werd. Onze Vlaamse stroomdalgraslanden moeten dus veeleer als varianten aanzien worden van andere, reeds behandelde graslandverbonden zoals het Glanshaververbond, Kamgrasland of Zilverschoonverbond (Polei, Engelse alant-vegetaties). De vermelding ‘kalkgrasland’ van sommige auteurs is onjuist in de strikte vegetatiekundige betekenis van het woord, zoals geargumenteerd in het hoofdstuk kalkgrasland. Ook in de Klasse der ruderale gemeenschappen komen tenslotte regelmatig stroomdalgraslandsoorten voor.
Milieukarakteristieken:

Stroomdalgraslanden komen zowel in vochtige als droge milieus voor. Voor de vochtige vertegenwoordigers verwijzen we naar het Glanshaver- en het Zilverschoonverbond. De droge stroomdalgraslanden zijn open tot gesloten graslanden op hooggelegen, basenrijke, humusarme tot licht humushoudende zand- en lichte zavelgronden (Weeda et al. 1996). Van de natuurlijke locaties, rivierduintjes, schiet in Vlaanderen niets meer over. De dijken en zandgroeven zijn momenteel het refugiummilieu voor deze zeer bijzondere flora. Het basengehalte van de grond wordt in de regel op peil gehouden door winterse hoge waterstanden. De naar de rivier gekeerde zijde van de winterdijken is dus de meest relevante standplaats. Stroomdalgraslanden waar het rivierwater niet voldoende impact meer op heeft verzuren en degenereren.

Ontstaan:

De stroomdalgraslanden zijn een weinig stabiel vegetatietype, dat zich vrij snel moet weten aan te passen aan de constante wijzigingen eigen aan een natuurlijk riviersysteem. Het verhaal van stroomdalgrasland is er een van constant wijken vanaf de indijking van de rivier. De overstroming van de (Midden)Maas wordt binnen de perken gehouden vanaf de 8ste eeuw door de winterdijken die de Franken in de alluviale vlakte aanleggen. Deze vormen een onderbroken net van dijken dat enkele de bewoningskernen buiten het overstromingsbed beschermt. Grote gedeelten van het winterbed blijven regelmatig overstromen. Vanaf de 15de eeuw worden vrij lage zomerdijken op de oeverwal aangelegd. De zones tussen zomer- en winterdijk, het nog overstroombare gedeelte van de alluviale Maasvlakte, noemt men ‘weerd’ of ‘weert’ (uiterwaard). In 1880 worden op gemiddeld 1 km van de Maas nieuwe winterdijken opgericht. Halverwege de 19de eeuw heeft men ten behoeve van de landbouw en als trekweg voor de scheepvaart nieuwe zomerdijken tegen de rivier opgetrokken. Vanaf dit moment gaat het om een ononderbroken aaneengesloten dijk. Deze bedijking maakte een landbouwgebruik van het volledige winterbed mogelijk. Het zo ontstane uiterwaardgebied en vooral de oude geulen werden sindsdien bij overstromingen bedekt met een permanent toenemend dek van klei, leem en zandleem, vermits een komsysteem was ontstaan achter de zomerdijk. Dit in tegenstelling tot de vroegere winterbedding waar op het zandig en grindig substraat de klei-, leem- en zandleempaketten regelmatig verplaatst en herschikt werden bij elke overstroming. Het grillig reliëf van zandbanken en geulen dat daardoor in stand gehouden werd, verdween na de bedijking door het nivellerend dek van zandleem en klei. Dit betekende het einde van de natuurlijke stroomdalgraslanden, die vanaf dan nog enkel op de dijken een laatste toevluchtsoord vonden. Na een dijkdoorbraak in 1926 worden de winterdijken nog eens 40 cm hoger opgetrokken. Vanaf de jaren vijftig werd een nieuwe gordel noodzakelijk rond het mijnverzakkingsgebied. Ook bij grindwinning langs de Maas werden dijken verplaatst en aangelegd. Het winterbed overstroomt momenteel nog enkel bij debieten groter dan 1500 kubiek per seconde. De Maasdijken zijn afwijkend van de meeste andere in Vlaanderen, doordat ze met leem, (kwartair Maas)grind en grof zand opgeworpen zijn. De dijken zijn er eveneens uniek, omdat ze nog ten dele de sterk meanderende Maas in zijn natuurlijk verloop volgen, i.p.v. de rivier netjes in een keurslijf te dwingen, zoals bij de meeste grotere Vlaamse rivieren inmiddels het geval is. De opgeworpen dijken werden aan Vlaamse zijde echter na elke overstroming hersteld en verstevigd met breuksteen en betonplaten. De dijk fungeerde ook nadat de functie als trekweg voor de scheepvaart verloren ging, grotendeels als weg. Dit ressorteert op het huidige ogenblik in nog slechts enkele schamele restjes stroomdalgrasland op niet al te recent aangepakte dijktaluds of ontgrindingsputten.

Successie:

Stroomdalgraslanden waar het rivierwater niet voldoende impact meer op heeft verzuren en degenereren. Het is slecht gekend in welke mate de Glanshaverhooilanden en Kamgrasweiden met stroomdalsoorten een successiestadium zijn van meer zuivere graslanden behorend tot het Verbond van droge stroomdalgraslanden, dan wel of deze laatste nooit in zuivere vorm op onze dijken hebben voorgekomen. De vegetatie van de natuurlijke zandbanken van vóór 1850 is helemaal niet gedocumenteerd.

Bedreigingen:

Het aantal bedreigingen voor stroomdalgrasland is bijzonder groot. Het uitsteken van planten met sierwaarde (Veldsalie, Wildemanskruid, Anjers, …), betreding, omzetting in landbouwareaal, omzetting in wegenis, bemesting, vergrassing, te intensieve begrazing, wegvallen van beweiding, aanplant van bomen, dijkverzwaring, ontwatering en uitloging van de grond, genetische verarming van relictpopulaties, zand- en grindwinning hebben geleid tot de huidige toestand, waarbij dit type grasland met uitsterven bedreigd wordt.

Inwendig beheer:

Het traditionele beheer van de dijken in het Grensmaasgebied is overwegend een begrazingsbeheer. Op een aantal plaatsen werd ook struweel- en bosontwikkeling op de dijken toegelaten (Van Looy & De Blust 1999). Er zijn twee grote groepen beheersadviezen geformuleerd voor het stroomdalgrasland op de dijken van de Maas. De klassieke formuleren raadgevingen voor het instandhouden van de schaarse restantjes door een aangepast maai- of begrazingsbeheer (cf. Van der Zee 1992, Zwaenepoel 1993, 1998, Allemeersch 1994, Peters & Van Looy 1996, Weeda et al. 1996, Van Looy & De Blust 1999). Meer integrale benaderingen houden een pleidooi voor grootschalige natuurontwikkeling, waarbij spontane rivierprocessen opnieuw een kans moeten krijgen (cf. Van Looy & De Blust 1995, Weeda et al. 1996, Hoet et al. 1998, Nagels et al. 1999, Toebat et al. 2000). Voor de typische droge stroomdalgraslanden, zoals van Nederland beschreven, wordt vooral extensieve beweiding aanbevolen (Peters & Van Looy 1996, Weeda et al. 1996). Peters & Van Looy (1996) pleiten eerder voor extensieve jaarrondbegrazing (paarden, runderen, …) dan seizoenale beweiding met schapen of hooibeheer, om een zo gevarieerd mogelijk aantal biotopen te creëren. Allemeersch (1994) prefereert runderbegrazing. Shepherd et al. (1993) experimenteren met een begrazingsdichtheid van één dier (konikpaardjes en runderen) per drie hectare op Hochter Bampd. Allemeersch (1994) constateert dat Gewone agrimonie, Ruige leeuwetand, Kattedoorn, Ruige weegbree, Echte kruisdistel en Witte munt best gedijen bij een extensieve beweiding. Van Looy & De Blust (1999) geven Echte kruisdistel, Kattendoorn, Ruige weegbree, Ruige leeuwentand, Wilde cichorei, Zacht vetkruid, Grote tijm, Kamgras, Rode ogentroost en Muizeoor op als kensoorten voor graasbeheer. Kleine bevernel gedijt onder begrazing zowel als onder maaibeheer. In de extensief begraasde situatie komt ze voor in de mooiste, soortenrijkste vegetaties. Van der Zee (1992) beveelt een herfstmaaibeurt aan voor het behoud van vegetaties met Grote centaurie (Centaurea scabiosa). Voor Veldsalie pleit Zwaenepoel (1993, 1998) voor één maaibeurt eind augustus-begin september. Allemeersch (1994) stelt vast dat Ruige leeuwetand ook gedijt onder maaibeheer, dat Knolsteenbreek zich niet vestigt op nieuwe, gemaaide dijken, in tegenstelling tot Kleine pimpernel en Gulden sleutelbloem die dat wél doen. Kattedoorn, Ruige weegbree en Marjolein houden het niet uit op de gemaaide dijken. Van Looy & De Blust (1999) geven Groot streepzaad, Grote bevernel, Margriet, Echt bitterkruid, Fluitenkruid, Veldzuring, Beemdkroon, Glanshaver, Knoopkruid en Glad walstro op als kensoorten voor maaibeheer. Knolsteenbreek wordt een kenmerkende soort genoemd van het soortenrijk Glanshaverhooilandtype, maar gedijt ook goed in extensief begraasde situaties. Groot streeepadd gedijt er best onder twee keer maaien per jaar. Grote bevernel verdwijnt snel bij slecht beheer, zoals te vroeg maaien, niet afvoeren en dergelijke.

Grondwaterafhankelijk:
Niet van toepassing
Biodiversiteit:

Stroomdalgraslanden zijn meestal relatief rijke begroeiingen aangezien er vaak soorten in voorkomen van verschillende vegetatietypes tegelijk (Glanshaververbond, Klasse der ruderale vegetaties, Verbond der droge stroomdalgraslanden, Kalkgraslanden). Toch zijn ze floristisch quasi steeds sterk verarmd in vergelijking met situaties waarbij een natuurlijk riviersysteem voorkomt.

Spontaniteit:

Zoals in de paragraaf ‘ontstaan’ geschetst, is veel van de spontaneiteit van dit vegetatietype verloren gegaan, doordat het natuurlijke milieu compleet vervangen is door kunstmatige dijken.

Historiciteit:

Het is relatief eigen aan dit vegetatietype dat het in staat is zich aan te passen aan een zeer dynamisch riviersysteem. De meeste begroeiingen zijn dus op één en dezelfde standplaats niet per se zeer oud. Wél is het duidelijk dat bij gebrek aan een continu voorhanden zijn van een geschikt biotoop soorten uitsterven en niet vlot meer terugkeren. Het pionierend karakter is dus toch relatief. Het soortenspectrum hoort wel in de onmiddellijke omgeving aanwezig te zijn, wat alleen kan in een ouder, goed ontwikkeld systeem, waarbinnen voortdurende wisselingen plaats kunnen vinden.

Zeldzaamheid:

Het vegetatietype stroomdalgrasland is nog slechts met snippers in de grootte-orde van vierkante meters bewaard. Het potentiële biotoop is nochtans vrij groot. Allemeersch (1994) schat het aantal kilometer Maasdijken in het Maasland vrij nauwkeurig op 36,8 km, verspreid over 44 dijken of dijkgedeelten.

Vervangbaarheid:

Onder de huidige omstandigheden, waarbij alleen nog nieuwe winter- en zomerdijken in aanmerking komen voor de vestiging van stroomdalgrasland is een vlotte en volledige nieuwvestiging quasi uitgesloten. Tal van soorten zijn reeds verdwenen, zoals blijkt uit het lijstje van Van Looy & De Blust (1999) in paragraaf 2. Alleen wanneer er opnieuw een natuurlijker riviersysteem kan getolereerd worden, waarbinnen rivierduintjes etc. een kans kunnen krijgen is vestiging weer reëler.

Ontwikkelingsduur:

Deze is zeer sterk toevalsgebonden, gezien de aanvoer van diasporen via het water een niet te voorspellen succes kent. In een natuurlijk riviersusteem is de snelheid wellicht verbazend groot. In de huidige situatie verwaarloosbaar klein.