Bouwen aan groenexpertise

Botulisme

Gifstof door bacterie

Definitie:

Botulisme is een ziekte die wordt veroorzaakt door gifstoffen (toxines) afkomstig van de bacterie Clostridium botulinum. Dit is een bacterie die overal in het milieu kan voorkomen, vooral in de vorm van sporen. Deze sporen zijn bestand tegen uitdroging en bevriezing. De bacterie komt eveneens voor in het maagdarmkanaal van dieren en mensen.

Clostridium botulinum is een bacterie die sporen vormt. Dergelijke sporen zijn de vorm waarin de bacterie heel goed in het milieu overleeft. Deze sporen zijn bestand tegen zowel vocht als hitte en kunnen ook goed tegen uitdroging. De sporen komen wereldwijd voor. Ze worden gevonden in zowel de grond als in de darmen en de ontlasting van dieren. Onder gunstige omstandigheden, dat is wanneer er geen zuurstof is, kan de spore overgaan in een bacterievorm die grote hoeveelheden toxines produceert die op het zenuwstelsel ingrijpen. Deze toxines veroorzaken verlammingsverschijnselen bij mens en dier. De toxines zijn een stuk minder stabiel dan sporen, ze kunnen kapot gekookt worden door verhitting boven de 85 graden C gedurende minstens vijf minuten en in oppervlaktewater vallen ze na enkele dagen spontaan uiteen. Botulisme wordt niet overgedragen van mens naar mens.

Uitgebreid:

 

Ziekteverwekker

De bacterie Clostridium botulinum zelf is niet schadelijk, maar de neurotoxines die door de bacterie worden afgescheiden zijn wel schadelijk en veroorzaken de klinische symptomen van botulisme. De Clostridium botulinum bacterie wordt onderverdeeld in zeven verschillende types, A tot en met G, op basis van het toxine dat ze produceren. De types A, B en E (zelden F) veroorzaken ziekte bij de mens . Types C en D (zelden B en E) veroorzaken ziekte bij zoogdieren. Ziekte bij vogels wordt met name door type C veroorzaakt en bij vissen vooral door type E. Hieruit volgt dat sterfte onder bijvoorbeeld watervogels, veroorzaakt door type C, niet gevaarlijk is voor de mens. De voor de mens gevaarlijke types B en E komen maar zelden voor bij dieren, maar sterfte onder vissen kan wel veroorzaakt worden door type E, dat ook gevaarlijk is voor mensen. Daarom moet men vermijden te zwemmen in oppervlaktewater waar veel vissterfte optreedt.

 

Oorsprong

Bij in het wilde levende vogels en vissen is de oorsprong van de contaminatie meestal te linken aan de combinatie van warm en droog weer met de aanwezigheid van kadavers en hoge concentraties aan uitwerpselen in waterpoelen. Daarnaast zijn er enkele belangrijke factoren die een uitbraak van botulisme door gifproductie van Clostridium botulinum kunnen bespoedigen, m.n.:

  • eutrofiëring van het water in combinatie met verhoogde temperatuur (in de zomer of, lokaal, door thermische verontreiniging)
  • botulisme komt sneller tot uiting bij zuurstoftekort in het water.

 

Preventie

Als preventieve maatregel is het belangrijk een gezond ecologisch evenwicht na te streven in waterhabitats. Dit houdt ondermeer in:

  • het tegengaan van eutrofiëring
  • het nastreven van een gezond visbestand
  • waar mogelijk het voorzien van waterplanten met bijzondere aandacht voor zuurstofplanten
  • het voorzien van natuurlijke beschaduwing van het water om te hoge temperaturen (en algenbloei) te voorkomen
  • het voorzien in een goede beluchting

Bij een uitbraak van botulisme dienen dode vogels en vissen zo snel mogelijk te worden verwijderd. Bijkomend beluchten kan de verdere toename van de productie van toxines tegengaan. Meer informatie over botulisme kan je terugvinden op de website van Vogelbescherming Vlaanderen(opent nieuw venster), van het FAVV(opent nieuw venster) en van de Vlaamse Overheid Zorg en Gezondheid (opent nieuw venster) raadplegen.